CĂN PHÒNG NỔI TIẾNG CỦA LỊCH SỬ NGHỆ THUẬT: NHỮNG BÍ MẬT CUỘC SỐNG VỀ ĐÊM CỦA VAN GOGH

Phòng ngủ của Vincent van Gogh (1888). Được phép của Bảo tàng Van Gogh, Amsterdam (Quỹ Vincent van Gogh).

Đó là vào mùa thu, khi Van Gogh lần đầu tiên ngủ trong Ngôi nhà màu vàng, tạo ra căn phòng nổi tiếng nhất trong lịch sử nghệ thuật, một bức tranh tĩnh vật, có thể nói như vậy, với một quy mô lớn. Nó sẽ cho chúng ta biết điều gì về cuộc sống của ông trước khi Gauguin đến?

Van Gogh bắt đầu thuê Ngôi nhà màu vàng ở Arles vào tháng 5 năm 1888, nó không có đồ đạc và ban đầu ông giữ phòng khách sạn của mình và chỉ sử dụng ngôi nhà làm xưởng vẽ. Vào tháng 8, ông mua hai chiếc giường, một cho mình và một cho khách, một nghệ sĩ đồng nghiệp. Lần đầu tiên ông ngủ trên chiếc giường của mình là vào giữa tháng 9. “Anh có thể sống và thở, suy nghĩ và vẽ tranh”, ông vui mừng viết cho em gái Wil.

Chính trong căn phòng này, Van Gogh đã sáng tác một số bức tranh đẹp nhất của mình. Từ Arles, ông viết rằng “những bức tranh đẹp nhất là những bức tranh mà người ta mơ về chúng khi đang hút tẩu trên giường”. Không nghi ngờ gì nữa, đây là nơi ông hình thành ý tưởng cho ‘Phòng ngủ’ (1888).

Vào ngày 16 tháng 10, Vincent bắt đầu thực hiện bức tranh biểu tượng, cho em trai Theo một ý tưởng về ngôi nhà mới của mình. Ông đề nghị Theo “nhìn vào bức tranh, nên để tâm trí nghỉ ngơi, đúng hơn là, trí tưởng tượng.” Đối với chúng ta ngày nay, nó mang cái nhìn thoáng qua về cuộc sống của ông.

Mặc dù chiếc giường trông hẹp nhưng Van Gogh đã mô tả nó là một “chiếc giường đôi rộng” và nó có hai chiếc gối bên cạnh tấm chăn màu đỏ tươi. Ông có hy vọng rằng mình có thể tìm được một người phụ nữ để chia sẻ nó không? Hai chiếc ghế định hình sẵn một bức tranh sống động về “chiếc ghế trống” của ông, sẽ thực hiện vài tuần sau (hiện tại đang ở Phòng trưng bày Quốc gia London).

Trên bức tường, quần áo của ông treo trên một hàng móc, cùng với chiếc mũ rơm ông đã đội khi làm việc dưới ánh nắng vùng Provençal. Trên một chiếc bàn là những tĩnh vật thu nhỏ — bình đựng nước, cốc, chậu, xà phòng và ba cái chai (có lẽ ông cũng để dao cạo râu ở đó). Phía trên có treo một chiếc gương mà ông mới mua, có lẽ dùng để chải chuốt và dùng cho những chân dung tự họa.

Phối cảnh gần như khiến phòng ngủ lắc lư, như trong một giấc mơ — nhưng điều này một phần là do dạng hình thang khác thường của căn phòng. Ngôi nhà có một mặt tiền chéo, nơi nó đối diện với một khu vườn công cộng, cắt căn phòng ở một góc gần chiếc bàn. Chiếc giường dường như đập vào mắt chúng ta, với phần cuối giường thậm chí cao hơn cả đầu giường.

Vincent đã viết cho Theo rằng bức tường trong tranh có ‘màu tím nhạt’. Nhưng màu của ông đã xấu đi, sắc đỏ từ phẩm yên chi trong màu tím đã nhạt đi, để lại các bức tường một màu xanh lam. Các chuyên gia tại Bảo tàng Van Gogh đã tạo ra một hình ảnh kỹ thuật số, phục hồi hình ảnh ban đầu của bức tranh.

Hình ảnh kỹ thuật số tái tạo phiên bản Amsterdam của ‘Phòng ngủ’. Được phép của Bảo tàng Van Gogh, Amsterdam.

Trên thực tế, những bức tường màu tím của Van Gogh đại diện cho sự phóng túng nghệ thuật. Khi dọn vào nhà, Vincent đã viết rằng “bên ngoài sơn màu vàng, bên trong quét vôi trắng”. Và ông là một người thuê nhà nghèo nổi tiếng, vì vậy có thể quần áo của ông sẽ vắt trên ghế và vương vãi khắp sàn nhà.

“Những bức tranh trong một bức tranh” thật hấp dẫn. Hai tác phẩm dọc theo bức tường bên, gần trần nhà, là chân dung của người bạn nghệ sĩ của ông, Eugène Boch, và người lính Zouave, Paul-Eugène Milliet. Bên dưới chúng, bìa màu trắng, là hai tác phẩm có thể là tranh in Nhật Bản. Phía trên đầu giường là một tranh phong cảnh với một cái cây lớn. Chúng ta không biết đến bức tranh phong cảnh nào như vậy tồn tại, vì vậy nó có thể đại diện cho một [tác phẩm] Van Gogh đã mất, có thể là vẽ ngọn đồi Montmajour.

Vincent rất vui thích với ‘Phòng ngủ’, mô tả nó với Theo là ‘một trong những bức tuyệt nhất’ ông vẽ. Ông cũng gửi một phác họa nhỏ của bức tranh trong một bức thư gửi cho Gauguin, nói với bạn mình rằng ông đã sắp đặt để ‘thể hiện sự yên bình tuyệt đối.’ Bức thư được giữ trong các bộ sưu tập tư nhân cho đến khi nó được nhà sưu tập Eugene Thaw mua lại vào năm 2001 và được tặng sáu năm sau đó cho Thư viện, Bảo tàng Morgan của New York.

Bức thư Vincent van Gogh gửi cho Gauguin, 17 tháng 10, 1888. Được phép của Thư viện và Bảo tàng Morgan, New York. MA 6447. Ảnh: Janny Chiu, 2015.

Gauguin đến Arles một tuần sau bức thư của Van Gogh. Chuyến đi cuối cùng sẽ là một kỳ nghỉ kéo dài 9 tuần đầy bão tố, kết thúc bằng một chấn thương tai. Van Gogh đã phải nhập viện và trong khi ông vắng nhà, sông Rhône gần đó ngập lụt, Ngôi nhà vàng phải chịu đựng tình trạng ẩm ướt. Khi trở về, ông kinh hoàng khi thấy nước và muối rỉ ra từ các bức tường.

Một số bức tranh của ông, bao gồm ‘Phòng ngủ’, đã bị hư hại do hơi ẩm và bắt đầu bong tróc. Để làm khô nó, ông phủ giấy báo lên bề mặt, không may là một lượng nhỏ mực in đã thấm vào sơn.

Khi những người làm công tác bảo quản kiểm tra bức tranh dưới độ phóng đại vài năm trước, họ phát hiện những vết đen li ti trải khắp phần nhô lên của bề mặt sơn. Chỉ có một vài bức thư có thể xác nhận đó là từ những tờ báo, nhưng tiếc là không thể đọc được. Bức tranh sau đó được bảo tồn, cải thiện sự bền vững và vẻ ngoài của nó.

Van Gogh sau đó đã vẽ hai phiên bản của bức tranh, một bản có cùng kích thước (hiện ở Viện Nghệ thuật Chicago) và một bản nhỏ hơn cho mẹ và em gái Wil (hiện ở Musée d’Orsay, Paris). Ba bức tranh được tập hợp lại cho một cuộc triển lãm lớn về ‘Phòng ngủ của Van Gogh’ tại Viện Nghệ thuật Chicago vào năm 2016, một dự án hình thành bởi curator Gloria Groom.

Ngôi nhà vàng bị hư hại nghiêm trọng bởi một quả bom của quân Đồng minh vào ngày 25 tháng 6 năm 1944. Mặc dù phòng ngủ của Gauguin vẫn còn, nhưng căn phòng liền kề của Vincent đã bị phá hủy gần hết. Tầng trệt trong tình trạng tốt hơn một chút và ngôi nhà có thể đã được xây dựng lại. Đáng buồn thay, nó đã bị phá bỏ một thời gian sau đó.

Chỉ có một vài bức ảnh khá mờ về phòng ngủ còn tồn tại, được chụp vào năm 1933. Các ô cửa sổ giống như thời Van Gogh, với chiếc bàn để những chậu và nước được thay thế bằng một chiếc ghế bành.

Một vài năm trước, tôi đã theo dõi những gì đã xảy ra với chiếc giường thực tế của Van Gogh. Vào tháng 6 năm 1890, chiếc giường được ‘đóng thùng’ ở Arles và gửi đến ông ở Auvers-sur-Oise, ngôi làng phía bắc Paris, nơi ông đang làm việc. Sau khi Van Gogh tự sát, tháng sau, Theo thừa kế chiếc giường. Điều đáng kinh ngạc là chiếc giường vẫn gắn bó với con trai của Theo cho đến khi Thế chiến thứ hai kết thúc, khi nó nằm trong ngôi nhà của họ ở Laren, ngoại ô Amsterdam.

Cháu trai của Theo, Johan van Gogh (khi đó 93 tuổi), đã kể cho tôi nghe câu chuyện. Thật đáng kinh ngạc, ông nhớ lại rằng vào năm 1945, cha ông đã tặng chiếc giường cho các nạn nhân của bom đạn thời chiến đang sống ở ‘một nơi nào đó trong khu vực Arnhem’, phía đông Hà Lan. Sau đó, tôi liên lạc với một nhà sử học địa phương ở Laren, người nói với tôi rằng dân làng đã thu thập một số xe tải đồ đạc để quyên góp cho Boxmeer, một thị trấn nhỏ cách Arnhem 40 km về phía nam. Hình ảnh những chiếc xe tải đến Boxmeer vẫn tồn tại.

Câu chuyện về chiếc giường của Van Gogh ở Boxmeer đã được đưa tin rộng rãi trên các phương tiện truyền thông Hà Lan vào năm 2016 và luôn có hy vọng xa vời rằng nó có thể xuất hiện trên gác mái của ai đó. Đáng buồn thay, chiếc giường vẫn chưa được tìm thấy. Khách sạn lớn của thị trấn, khách sạn Riche, đã tái tạo lại khung cảnh được mô tả trong ‘Phòng ngủ’ để khách có thể mơ thấy mình được đưa về một thời của Van Gogh.