Trong thời đại mà từ “giám tuyển” bị phủ nhận phần nào, công việc thực sự của một người sáng tạo nghệ thuật là gì? Những kỹ năng được mài dũa của họ có thể mang lại điều gì cho thế giới nghệ thuật hoặc quan trọng hơn là mối quan hệ của họ với các nghệ sĩ có thể có tác dụng gì đối với bản thân nghệ thuật? Nhà văn, nhà sử học nghệ thuật Ferren Gipson gặp gỡ một số curator hàng đầu thế giới để tìm hiểu lý do tại sao những gì họ làm lại rất quan trọng đối với quá trình sáng tạo của một nghệ sĩ.
Ý tưởng “giám tuyển” ngày càng thâm nhập vào cuộc sống hàng ngày của chúng ta trong những năm gần đây. Chúng ta giám tuyển trang Instagram của mình, một nhân viên pha chế địa phương có thể giám tuyển các loại thịt nướng và thậm chí còn có một bài báo chân thực về việc liệu “Giám tuyển bạn trai” có phải là xu hướng mùa hè vài năm trước hay không. Nhưng vai trò của một giám tuyển trong bối cảnh nghệ thuật là gì? Nguồn gốc của từ này xuất phát từ tiếng Latinh “curare”, có nghĩa là “người chăm sóc”. Trong một thời gian dài, các giám tuyển chủ yếu làm việc cho các viện bảo tàng hoặc bộ sưu tập với tư cách là người lưu giữ các tác phẩm nghệ thuật và các tạo tác. Trong suốt thế kỷ 20, tầm hoạt động của họ đã mở rộng để kết hợp các yếu tố của một nhà phê bình, người tạo thị hiếu và đôi khi, một vị trí gần giống như một nghệ sĩ.
Khi tìm kiếm curator để đưa vào Phòng trưng bày Quốc gia Smithsonian, giám đốc Kim Sajet cho biết tiêu chí của cô đã thay đổi so với những gì được mong đợi trong quá khứ. Kim nói: “Đối với tôi, tôi ít quan tâm đến ai đó mang tới những đồ vật và quan tâm nhiều hơn đến người đưa ra được những ý tưởng nguyên bản. Tôi nghĩ trong quá khứ đó thực sự là ý tưởng về một người canh giữ, bây giờ đó là một người dẫn dắt tư tưởng hoặc đưa ra những hiểu biết mới nhiều hơn.”
Tandazani Dhlakama, Trợ lý giám tuyển tại Zeitz MOCAA, nhớ lại rằng đồng nghiệp cũ của cô, Rafael Chikukwa, thường nói rằng một curator giống như một DJ thị giác. Cách gọi này rất hữu ích để hiểu một curator làm việc như thế nào, họ quản lý, kết hợp, sắp xếp và trình bày các tác phẩm nghệ thuật để tạo ra trải nghiệm mới và phản ánh quan điểm mới. Vai trò chính của curator là lên ý tưởng và tạo điều kiện cho các cuộc triển lãm khuyến khích đối thoại. Điều này có thể bao gồm các cuộc trò chuyện ẩn dụ, chẳng hạn như đối thoại trực quan giữa các tác phẩm nghệ thuật trong một triển lãm hoặc giữa các chủ đề của một cuộc triển lãm và các sự kiện hiện tại, hoặc nó có thể đề cập đến cuộc diễn thuyết theo nghĩa đen giữa các nhà phê bình và người tham dự. Tốt nhất, các triển lãm nên kết nối với mối quan tâm và lợi ích của cộng đồng nơi chúng diễn ra.
“Điều dẫn dắt tôi là một nghệ sĩ hoặc một khoảnh khắc hoặc một phương tiện có thể được sử dụng để nói lên điều gì đó mà tôi nghĩ là quan trọng, cấp bách và phù hợp cho ngày nay. Đôi khi điều đó đòi hỏi phải nhìn lại lịch sử hoặc suy ngẫm về quá khứ,” Tandazani nói. “Tôi ít bị định hướng bởi phương tiện hoặc phong cách cụ thể mà bị câu chuyện định hướng nhiều hơn — được định hướng nhiều hơn bởi việc kể một câu chuyện.”
Tandazani Dhlakama
Bạn có thể chia sẻ về triển lãm đầu tiên của mình?
Triển lãm chuyên nghiệp đầu tiên mà tôi giám tuyển trong một tổ chức nghệ thuật là một triển lãm nhóm có tiêu đề “Tương tác với ‘Người khác’” tại Phòng trưng bày Quốc gia Zimbabwe. Trước đó, khi còn là sinh viên, tôi đã tập hợp các nghệ sĩ, nhà thơ và tổ chức khác nhau vì nhiều lý do khác nhau, nhưng vào thời điểm đó, thuật ngữ “giám tuyển” chưa phải là một phần trong cách tôi trình bày rõ ràng công việc tôi đã làm.
Triển lãm nào mà bạn đã từng tham gia thực sự khiến bạn bị cuốn hút?
Có khá nhiều nhưng nếu tôi phải chọn một triển lãm có tác động, tôi sẽ chọn triển lãm của Kudzanai Chiurai, ‘Chúng ta cần những cái tên mới’, được tổ chức tại Phòng trưng bày Quốc gia Zimbabwe vào tháng 11 năm 2017 ở Harare. Triển lãm do Candice Allison giám tuyển và là triển lãm cá nhân đầu tiên của Chiurai tại quê nhà của anh. Nhiều người trong chúng tôi đã nhìn thấy các yếu tố của những câu chuyện của chính chúng tôi được thể hiện rõ ràng một cách trực quan và chân thực thông qua cuộc triển lãm này.
Ai là curator mà bạn thực sự ngưỡng mộ?
Tôi luôn ngưỡng mộ Gabi Ngcobo. Ngoài việc là một curator tuyệt vời, người có thể trình bày ý tưởng theo những cách nhạy cảm và kích thích tư duy, cô ấy còn là một con người rất hào phóng.
Nếu bạn có thể giám tuyển một triển lãm cho bất kỳ nghệ sĩ nào, dù đang sống hay đã qua đời, đó sẽ là ai?
Rất khó để đề cập đến chỉ một nghệ sĩ; danh sách của tôi quá dài. Có khá nhiều nghệ sĩ nữ đến từ lục địa Châu Phi đang thực hiện các tác phẩm video và tác phẩm biểu diễn đáng kinh ngạc mà tôi thực sự muốn làm việc cùng trong tương lai gần. Tôi cảm thấy có vẻ như công việc của họ vẫn chưa nhận được sự chú ý xứng đáng và tôi rất muốn được cộng tác với họ.
Hans Ulrich Obrist
Bạn có thể chia sẻ về triển lãm đầu tiên của mình?
Triển lãm đầu tiên của tôi là World Soup [Món súp thế giới] trong căn bếp của tôi ở St Gallen năm 1991.
Triển lãm nào đã thực sự cuốn hút bạn?
Der Hang Zum Gesamtkunstwerk giám tuyển bởi Harald Szeemann giữa thập niên 1980. Tôi đã tới triển lãm đó, 40 lần, khi còn là một thiếu niên.
Curator nào bạn thực sự ngưỡng mộ?
Curator mà tôi thực sự ngưỡng mộ là Lucy Lippard.
Nếu bạn có thể giám tuyển một triển lãm cho bất kỳ nghệ sĩ nào, dù đang sống hay đã qua đời, đó sẽ là ai?
Triển lãm chưa thành hiện thực của tôi là một triển lãm cùng với Jean Luc Godard.
Điều quan trọng là phải làm rõ rằng không nên nhầm lẫn tính cấp thiết với tính phản ứng. Hầu hết các cuộc triển lãm lớn đều đòi hỏi nhiều năm lên kế hoạch, và do đó, các curator cần phải suy nghĩ chín chắn về những câu chuyện cần được kể trước khi các triển lãm thực sự diễn ra. Curator có thể phản hồi kịp thời hơn với các sự kiện hiện tại thông qua các chương trình nhỏ hơn hoặc bằng cách tạo nội dung cho thấy nghệ thuật và cuộc sống giao nhau như thế nào, nhưng có một điểm mấu chốt mà Tandazani nói rằng họ phải làm điều này “mà không trở thành một tòa soạn”.
Vì Phòng trưng bày Chân dung Quốc gia Smithsonian (NPG) là một bảo tàng nghệ thuật và đồng thời là lịch sử, Kim Sajet cho biết cơ sở này có vị trí tốt để xem xét các đối tượng nhân chủng học thông qua hình ảnh. Các ngày kỷ niệm mang đến cơ hội để xem lại các sự kiện trong quá khứ và suy ngẫm về di sản đang tồn tại của họ. Triển lãm sắp tới vào năm 2023 của NPG đề cập đến các sự kiện của năm 1898 là một ví dụ về một chương trình mà những curator đã lên kế hoạch từ nhiều năm trước, nhưng các chủ đề vẫn liên quan ngay đến các vấn đề chính trị đương đại. Triển lãm sẽ đánh dấu 125 năm kể từ khi Hoa Kỳ trở thành một cường quốc đế quốc thông qua một loạt các sự kiện bao gồm lật đổ nữ hoàng ở Hawaii, khơi mào chiến tranh Tây Ban Nha – Mỹ, sáp nhập Puerto Rico và Guam, và các chiến dịch khác. Dư âm của những sự kiện này vẫn còn được cảm nhận trong các vấn đề như mối quan hệ đầy biến động của Hoa Kỳ với Cuba và các cuộc thảo luận đang diễn ra về việc Puerto Rico trở thành nhà nước.
“Một số công việc đáng tự hào nhất mà tôi đã làm là khi chúng tôi thực sự bằng cách nào đó có trực giác rằng nó quan trọng. Vào mùa thu năm nay, chúng tôi đang thực hiện một cuộc triển lãm về Hung Liu, và chúng tôi đã thực hiện nó trong năm năm. Cô ấy là một nghệ sĩ người Mỹ gốc Hoa, và cô ấy đến đất nước này vào những năm 70,” Kim nói. “Nó chắc chắn đã đưa ra một tâm lý bài ngoại cấp bách hoàn toàn mới đối với người châu Á. Và bây giờ, tôi cảm thấy đó là một khoảnh khắc thực sự quan trọng khi được trò chuyện với nghệ sĩ này.”
Kim Sajet
Bạn có thể chia sẻ về triển lãm đầu tiên của mình?
Lysistrata Series của Arthur Boyd, cho Mornington Peninsula Arts Center [Trung tâm nghệ thuật bán đảo Mornington] ở Australia, 1989/90.
Cuộc triển lãm nào đã thực sự cuốn hút bạn?
Gerhard Richter: Forty Years of Painting [Gerhard Richter: Bốn mươi năm hội họa], tại MOMA năm 2002.
Ai là curator bạn thực sự ngưỡng mộ?
Fred Wilson. Ông chủ yếu là một nghệ sĩ nhưng những lời chỉ trích của ông đối với hoạt động bảo tàng và những phép chuyển ngữ của giám tuyển đã thay đổi lĩnh vực này.
Nếu bạn có thể giám tuyển một triển lãm cho bất kỳ nghệ sĩ nào, dù đang sống hay đã qua đời, đó sẽ là ai?
Rogier van der Weyden (đã qua đời) hoặc Lava Thomas (đang sống).
Khi mối quan hệ cộng sinh giữa curator và nghệ sĩ ở mức mạnh nhất, hai bên có thể hợp tác với nhau để tạo ra những triển lãm mạnh mẽ. Một cách mà curator có thể giúp các nghệ sĩ đưa những ý tưởng hoang dại nhất của họ vào cuộc sống là bằng cách kết nối họ với những nhà tư tưởng sáng tạo khác từ nhiều lĩnh vực khác nhau. Ví dụ: một nhà văn có thể giúp ngữ cảnh hóa hoặc mở rộng câu chuyện xung quanh tác phẩm của một nghệ sĩ hoặc một kỹ sư có thể hỗ trợ các khía cạnh kỹ thuật của việc tạo ra một dự án. Và mối quan hệ này hoạt động theo cả hai hướng. Khi Hans có ý tưởng cho triển lãm “It’s Urgent” [Điều cấp bách] được đề cập trước đó, anh ấy đã có thể kêu gọi các nghệ sĩ mà mình đã xây dựng mối quan hệ tốt để đưa ý tưởng của mình thành hiện thực.
Hệ sinh thái nghệ thuật ở mức tốt nhất khi nó hoạt động như một cộng đồng hỗ trợ. Các nghệ sĩ nhận ra điều này và ngày càng dấn thân vào vai trò của curator hoặc người cố vấn, chính họ. Tandazani đưa ra ví dụ về Làng Unhu ở Harare, Zimbabwe, là một không gian được thành lập bởi ba nghệ sĩ để hỗ trợ các sáng tạo khác thông qua hội thảo, nhà ở, triển lãm và hơn thế nữa. Các cuộc triển lãm có thể đặc biệt thú vị khi các giám tuyển bắt đầu tư duy ngoài những quy ước nghệ thuật thông thường.
“Tôi muốn những người có thể suy nghĩ theo hướng xuyên ngành, và nếu tôi gặp phải chỉ trích lớn, tôi sẽ nói rằng giám tuyển trong thế giới nghệ thuật có xu hướng duy trì các silo trong thế giới nghệ thuật theo cách không thực với cuộc sống. Leonardo da Vinci là một nhà khoa học và một nhà toán học cũng như ông ấy là một nhà soạn thảo và một nghệ sĩ xuất sắc,” Kim nói. “Tôi quan tâm đến những curator, những người nghĩ về văn hóa theo một cách toàn cảnh — nhiều hơn là các nhà nhân chủng học — và nghĩ về hành vi. Cũng có một điểm là bạn cần phải trở thành một chuyên gia trong lĩnh vực cụ thể của mình và để có được sự cân bằng đó là một điều khó khăn đối với một giám đốc bởi vì bạn không thể có quá nhiều chuyên gia tổng quát. Nhưng tôi cũng muốn có đủ những nhà tổng quát có thể nói, ‘Đúng vậy, chúng ta có thể nói về sự kiện 11/9, hoặc chúng ta đang thực hiện một cuộc triển lãm về năm 1898 và Chiến tranh Tây Ban Nha của Mỹ.’ Tôi cần cả hai.”
Sẽ có nhiều thay đổi hơn trong lĩnh vực này khi thế giới tiếp tục thay đổi. Các công nghệ mới nổi và các vấn đề dài hạn như biến đổi khí hậu có khả năng ảnh hưởng đến công việc của cả nghệ sĩ và giám tuyển trong tương lai. Hans nói: “Các nghệ sĩ đang suy nghĩ nhiều hơn về cách chúng ta có thể chống lại văn hóa sự kiện và suy nghĩ về các chân trời thời gian dài hơn. Mỗi ngày, tôi nghĩ xem điều đó có ý nghĩa gì đối với việc giám tuyển? Điều đó có ý nghĩa gì đối với các viện bảo tàng? Đối với tôi, đó là thử thách thú vị nhất hiện tại.”
Nguồn: WePresent
Lược dịch bởi Viet Art View