Marie de Medici sinh năm 1573 tại Florence trong một gia tộc quyền lực bậc nhất châu Âu – nhà Medici. Năm 1600 bà kết hôn với vua Henry IV của nước Pháp, nhưng phải đến 10 năm sau (1610) bà mới được đăng quang hoàng hậu. Sau đó một ngày, chồng bà bị ám sát. Ngay lập tức, Marie trở thành nhiếp chính cho con trai, tức vua Louis XIII, khi đó mới 9 tuổi. Năm 1616, Louis XIII tranh chấp quyền lực với mẹ mình, đẩy mối quan hệ giữa hai mẹ con rơi vào nghịch cảnh thất thường, có lúc chống đối nhau như kẻ thù, có lúc lại gần gũi nhau.
Thừa hưởng dòng máu yêu nghệ thuật nổi tiếng của nhà Medici, một gia tộc đã góp phần tạo nên những Leonardo da Vinci, Michelangelo, Raphael, Alberti lỗi lạc thời Phục Hưng, Marie cũng là người bảo trợ quan trọng cho nền hội họa cung đình Pháp đương thời. Bà đã đưa ra những hợp đồng hào phóng với các họa sĩ như Rubens, Pourbus, để đổi lại nhận được sự tôn vinh, thậm chí nịnh bợ mình trong những tác phẩm của các danh họa. Bộ tranh mà Rubens vẽ về đề tài Marie de Medici đã cho thấy sự “nịnh đầm” của Rubens đối với hoàng hậu nói riêng và sự “nịnh mắt” nói chung của phong cách baroque thời thượng lúc bấy giờ.
Bộ tranh gồm 24 bức được vẽ trong khoảng năm 1622-1625 ở cung điện Luxembourg, nơi ở của Marie trong thời gian hàn gắn với con trai (1621-1630), với nội dung chủ yếu mô tả những sự kiện và khoảnh khắc vinh quang của Marie. Hiện nay chúng được treo ở bảo tàng Louvre, Paris. Một điểm thú vị ở trong bộ tranh này là cách Rubens sử dụng hình ảnh con chó như một ẩn dụ liên quan tới cuộc đời và tính cách của Marie, một con người kiên định thông minh nhưng cũng đầy âm mưu và ham muốn quyền lực. Một quý bà mạnh mẽ, không phải là thiên nga, công, chồn hay mèo (nữ tính), nhưng cũng không hoàn toàn là sư tử (nam tính). Lấy biểu tượng chó khéo léo gán với hoàng hậu, điều đó chứng tỏ bên ngoài Rubens có vẻ nịnh bợ thế thôi, nhưng bên trong vẫn là một nhà thông thái, sâu sắc và dí dỏm. Tất nhiên, nếu nhìn vấn đề một cách đơn giản hơn, với biểu tượng phổ biến của chó là sự trung thành, thì có thể Rubens chỉ có ý ca ngợi sự thủy chung của Marie. Nhưng những tin đồn về người tình bí ẩn Cocino của hoàng hậu sau khi vua Henry IV chết và các cuộc tranh giành quyền lực ở hậu cung cũng như ngai vàng cho thấy biểu tượng chó không chỉ đơn giản là sự trung thành.
Trong bộ tranh về Marie de Medici, họa sĩ sử dụng nhiều yếu tố thần thoại như các vị thần cổ, các thiên thần, thủy thần, quái vật… nhưng biểu tượng chó vẫn là chủ đạo. Chúng ta hãy xem cách tạo ra những biểu tượng chó ở các bức tranh đó.
Lễ cưới ủy nhiệm của Marie de Medici cho vua Henry IV
Rubens mô tả lễ cưới ủy nhiệm của công chúa Florentine Marie de Medici cho vua Pháp Henry IV, diễn ra tại nhà thờ Florence ngày 5 tháng 10 năm 1600. Đức Hồng Y Pietro Aldobrandini chủ tọa lễ nghi. Chú của cô dâu, Công tước Ferdinand vùng Tuscany đứng ở vị trí của Vua và trao nhẫn cưới vào ngón tay của cháu gái. Tất cả các nhân vật xung quanh đều có thể nhận dạng được, bao gồm chính bản thân họa sĩ. Rubens xuất hiện trẻ trung và đứng sau cô dâu, cầm cây thánh giá và nhìn ra người xem. Khung cảnh được diễn ra dưới bức tượng bằng đá cẩm thạch, mô tả Thiên Chúa Cha đang than vãn xác chết của Chúa Kitô, ám chỉ đến tác phẩm điêu khắc ‘Pieta’ của Baccio Bandinelli. Họa sĩ cũng lồng một yếu tố thần thoại vào tác phẩm, đó là vị thần cổ xưa của hôn nhân, Hymenaios, đội vương miện hoa hồng, một tay cầm váy cô dâu, một tay cầm ngọn đuốc. Dưới chân thiên thần và cô dâu là hình ảnh con chó đang ngước lên nhìn. Chúng ta lưu ý rằng có hai biểu tượng cổ xưa liên quan đến chó là sự chiếm đoạt lửa và ham muốn nhục dục, nên hình ảnh Hymenaios rất khớp với con chó trong tranh.
Sự ra đời của Dauphin ở Fontainebleau
Bức tranh này mô tả sự ra đời của con trai đầu lòng của Marie de Medici là Louis XIII. Sự ra đời của người thừa kế đầu tiên mang lại một cảm giác an toàn cho gia đình hoàng gia rằng họ sẽ tiếp tục cai trị. Vào thời đó, người thừa kế có tầm quan trọng vô cùng, đặc biệt nếu Henry muốn thể hiện nam tính và quyền lực của mình. Từ “dauphin” nghĩa là cá heo, một thuật ngữ ám chỉ hoàng gia. Sau lưng Marie là nữ thần Astraea, hiện thân của Công lý sẽ tiếp tục với vị vua tương lai. Louis XIII được nuôi dưỡng bởi Themis, nữ thần của trật tự thần thánh, đề cập đến quyền thừa kế của em bé sẽ trở thành vua. Em bé khá gần với một con rắn, là biểu hiện của sức khoẻ nhưng cũng ám chỉ sự tranh giành và đố kị giữa hai mẹ con trong tương lai. Hình ảnh con chó đang nhìn về phía vua Henry IV biểu trưng cho sự trung thành của hoàng hậu đối với chồng mình.
Khi miêu tả cuộc đời của Marie de Medici, Rubens đã phải cẩn thận để không làm phật lòng cả Marie hay vua Louis XIII ở các sự kiện gây tranh cãi. Bức tranh vẽ cảnh vua Henry IV ủy thác cho vợ mình quyền nhiếp chính đất nước và chăm sóc con khi ông ra chiến trường và trong cả trường hợp hi sinh. Nằm trong khung cảnh kiến trúc Phục hưng của Italia, họa sĩ đã ngầm nhắc đến nguồn gốc của hoàng hậu. Hơn một lần Rubens phải tạm ngừng vẽ bức tranh này do Marie yêu cầu sửa đổi. Lúc đầu họa sĩ vẽ con rắn bên cạnh hoàng hậu và 3 vị thần Số phận, Chiến tranh, Cái chết đằng sau vua Henry, nhưng sau đó ông đã phải xóa con rắn đi và thay 3 vị thần bằng 3 người lính. Để làm hài lòng cả Louis XIII, Rubens đã để vị vua trẻ ở trung tâm bố cục bức tranh. Con chó ở dưới váy Marie ngoài thể hiện lòng trung thành với hoàng hậu có lẽ còn ngầm ám chỉ ham muốn quyền lực và sự tinh quái.
Lễ đăng quang tại Saint Dennis
Bức tranh được vẽ để nhìn từ xa với cảnh rộng. Rubens sử dụng màu đỏ ở góc phải bằng trang phục các hồng y để thu hút mắt người xem. Buổi lễ được tổ chức bởi Đức Hồng y Joyeuse. Các nhân vật của hoàng gia bao gồm Dauphin, Hoàng tử xứ Conti cầm vương miện, Công tước xứ Ventadour cầm vương trượng, và Chevalier de Vendome với cuốn sách công lý. Đám đông bên dưới trong nhà thờ giơ tay tung hô Nữ hoàng mới, và ở trên, thiên sứ Abundantia và Victoria tắm phước lành hòa bình và thịnh vượng bằng cách đổ những đồng xu vàng của sao Mộc. Vua Henry IV đứng ở vị trí danh dự bên trên nhìn xuống chứng kiến. Cận cảnh là 2 con chó quay lưng lại buổi lễ, lặng lẽ trầm ngâm. Chi tiết đắt giá này ngầm ám chỉ điềm báo về cái chết của vua ngay vào ngày hôm sau. Hình ảnh 2 con chó tương phản với bố cục tổng thể huy hoàng của lễ đăng quang. Chúng như thể là cánh cửa mở vào những phòng tối khuất của cuộc đời Marie.
Cái chết của Henry IV và công bố nhiếp chính
Ở bên trái, sao Mộc và sao Thổ xuất hiện chào đón vị vua bị ám sát của Pháp lên đỉnh Olympus. Sao Mộc có ý nghĩa như là chiếu tinh của Vua, trong khi sao Thổ, đại diện cho thời gian hữu hạn, là dấu hiệu cho thấy sự kết thúc tồn tại của Henry IV. Ở phía dưới là hình ảnh con rắn và nữ thần chiến tranh đang đau đớn vì bị trừng phạt. Sau này, Paul Cézanne rất thích hình tượng Bellona và đã đăng ký cho phép sao chép nữ thần hơn chục lần. Phía bên phải của bố cục cho thấy sự kế tiếp của quyền lực của nữ hoàng trong trang phục màu đen dành cho một góa phụ. Bà ngồi trên ngai và bao quanh bởi quần thần. Hoàng hậu đón nhận một quả cầu, biểu tượng của quyền lực, trong khi người dân quỳ gối trước bà. Cảnh tượng này là một ví dụ điển hình về sự phóng đại sự kiện trong bộ tranh về Marie de Medici. Rubens nhấn mạnh ý tưởng rằng quyền lực nhiếp chính đã được trao cho Nữ hoàng, mặc dù thực tế thì chính bà tự tuyên bố điều đó ngay sau khi chồng chết. Và hình ảnh con chó ung dung ở giữa bức tranh đầy ái ố hỉ nộ này cũng làm ta phải ngạc nhiên về cách tạo biểu tượng của Rubens. Con chó một lần nữa lại là yếu tố dường như “ngoài lề” để soi chiếu toàn bộ chuyển động và cảm xúc của các nhân vật trong tranh. Ở đây, con chó như thể là cái cân giữ thăng bằng giữa sống với chết, vinh quang với đau khổ. Thật khó có thể tìm được một họa sĩ nào khác có thể đẩy hình tượng chó lên cao trào và phong phú như Rubens ở bộ tranh về Marie de Medici.
BÀI VIẾT CỦA TÁC GIẢ TRANG MY
