Michel Sapone đã tạo ra hàng trăm bộ quần áo cho Picasso, ông cũng trở thành một người bạn thân thiết của họa sĩ. Các họa sĩ khác, từ Joan Miró đến Hans Hartung và Zao Wou-Ki, cũng tìm đến ông thợ may người Ý khiêm tốn — và trả công bằng tác phẩm nghệ thuật của họ.
Michel Sapone và Pablo Picasso, Villa La Californie, Cannes, 1956 © Kế thừa Picasso/DACS, London 2020. Ảnh: André Villers. © ADAGP, Paris và DACS, London 2020.
Trong các bức ảnh về bối cảnh nghệ thuật của Nice từ năm 1950 đến đầu những năm 1970, một khuôn mặt xuất hiện hết lần này đến lần khác. Ăn mặc chỉn chu, với bộ ria mép che khuất hoàn toàn môi trên, người thợ may Michel Sapone xuất hiện ở hậu cảnh — người bạn tâm giao không ngờ của các nghệ sĩ bao gồm Alberto Giacometti, Hans Hartung và Pablo Picasso, những người mà ông đặc biệt thân thiết.
Vào tháng 2 năm 2017, một triển lãm tại Christie’s Paris đã làm sáng tỏ cuộc đời đáng chú ý của Sapone. Nó giới thiệu hơn 100 tài liệu, ảnh lưu trữ và tác phẩm nghệ thuật gốc, được trả như một khoản thanh toán may mặc của một số nghệ sĩ vĩ đại nhất thế kỷ 20. “Chúng tôi nghĩ rằng đã đến lúc đặt Sapone làm trung tâm,” Tudor Davies, Trưởng bộ phận Nghệ thuật Ấn tượng và Hiện đại ở Paris giải thích.
Sapone đã nhận được tác phẩm nghệ thuật đầu tiên của mình để đổi lấy một bộ đồ được làm cho nghệ sĩ Florence Manfredo Borsi. Mặc dù người thợ may sau đó đã tuyên bố, “Tôi chưa bao giờ nhìn vào một bức tranh trong đời; Tôi nhìn vào phụ nữ,” phương thức thanh toán độc đáo của Borsi đã sớm gia tăng. Khi tin tức về công việc của Sapone lan truyền khắp Nice, ông nhận thấy mình đang may mặc cho một nhóm nghệ sĩ ngày càng tăng, mỗi bộ quần áo mới đều mang đến một tác phẩm nghệ thuật mới dành riêng cho ông và gia đình.
Tuy nhiên, chính mối quan hệ của Sapone với Picasso mới trở thành mối quan hệ ý nghĩa và lâu dài nhất của ông. “Sapone được hai nghệ sĩ khác giới thiệu với Picasso khi ông đến Nice vào năm 1948,” Davies giải thích. “Rõ ràng là hai người họ có mối liên hệ với nhau: cả hai đều đến từ Địa Trung Hải và họ có chung tính khí của khu vực đó. Họ nói về phong cảnh của nó; về những nơi họ đã đến thăm khi còn nhỏ.”
Ở Sapone, Picasso đã tìm thấy một người có cùng cách tiếp cận với tác phẩm của mình. “Picasso tìm cách lột bỏ mọi thứ; để tạo ra nghệ thuật đi đến những điều cốt lõi nhất. Có điều gì đó giống như vậy trong nghề may của Sapone,” Davies giải thích. Theo Luca Masia, tác giả cuốn Il sarto di Picasso (Nhà may của Picasso), Sapone đã may đồ cho Picasso trong 16 năm, tạo ra hơn 100 chiếc áo khoác và 200 chiếc quần dài — luôn không có sự chỉ đạo của nghệ sĩ.
“[Sapone] có thể nhanh chóng “ước lượng” tính cách của một người, sử dụng nó để định hình cho trang phục mà ông tạo ra,” Davies tiếp tục. Một trong những bộ quần áo đầu tiên ông tạo ra cho Picasso là một chiếc quần sọc ‘à la Courbet’ — một sự gợi nhớ đối với Autoportrait au col rayé [Chân dung tự họa với cổ áo sọc] của Gustave Courbet. Các sản phẩm may mặc khác bao gồm một chiếc áo sơ mi theo phong cách Lập thể mà nghệ sĩ chỉ mặc khi riêng tư và những bộ trang phục được thiết kế để kéo dài tầm vóc nhỏ bé của Picasso.
Gustave Courbet, Autoportrait avec col rayé (Chân dung tự họa với cổ áo sọc)
Mặc dù trang phục của ông đề cập đến nhiều ảnh hưởng nghệ thuật lớn nhất của Picasso, nhưng bản thân Sapone lại có rất ít kiến thức về thế giới nghệ thuật. “Ông lớn lên trong một gia đình thuộc tầng lớp lao động nghèo, nhưng có khiếu bẩm sinh về những gì đẹp đẽ,” Davies tiết lộ. “Các nghệ sĩ ở Nice là những nghệ sĩ đầu tiên ông gặp, và ông cảm thấy vô cùng tò mò về cách họ sáng tạo. Ông đã xây dựng kiến thức về nghệ thuật, không phải thông qua sự đào tạo chính quy, mà thông qua những trao đổi của ông với họ.”
Nhà may và khách hàng, La Californie, 1956. Ảnh: André Villers. Hình chụp từ cuốn sách Il sarto di Picasso (Nhà may của Picasso) của tác giả Luca Masia. Nguồn: Flashbak.
Nếu Sapone bị mê hoặc bởi các khách hàng là nghệ sĩ của ông, thì họ hóa ra cũng quan tâm đến ông. “Sapone kín đáo; ông là người hoạt động ở rìa của mọi thứ,” Davies nói. “Tôi nghĩ đó là lý do tại sao các nghệ sĩ bị thu hút bởi ông ấy, không chỉ với tư cách là một thợ may mà còn như một người bạn tâm tình.” Sự tin tưởng này đôi khi thể hiện theo những cách không ngờ tới. “Triển lãm bao gồm một lá thư của Zao Wou-Ki, người đã nhờ Sapone xem xét một mảnh đất và tư vấn xem ông có nên mua nó hay không.”
Yêu cầu khác thường đến cả từ Hans Hartung, người đã nhờ Sapone tìm một mảnh đất mà ông có thể sử dụng làm địa điểm cho “ngôi nhà lý tưởng” của mình. “Những người nhờ vả ông không bao giờ tỏ ra khó xử khi làm như vậy,” Davies nói thêm. “Tất nhiên ông đã nhận đền đáp, nhưng mọi người tin tưởng ông; không bao giờ có cảm giác rằng ông kiếm lợi.”
Thật vậy, các nghệ sĩ Sapone đã may mặc cho có nhiều điều để biết ơn; lão luyện trong công việc đối với những cá tính mạnh, trang phục của ông cho phép người mặc sáng tạo và phóng chiếu bản sắc. “Rất nhiều nghệ sĩ mà ông đã làm việc là những người quảng bá chính mình. Picasso, đặc biệt, rất thích ăn mặc một cách thật ấn tượng, và đã yêu cầu ở Sapone trang phục sao cho mọi người phải thốt lên: ‘Wow, bạn có cái đó từ đâu vậy?’”
Trong số những yêu cầu kỳ dị hơn của Picasso là một chiếc kilt, được mua không phải vì ông có di sản Celt mà vì ông thích ý tưởng này. Một bức ảnh, được trưng bày trong triển lãm ở Paris, cho thấy nghệ sĩ mặc một chiếc áo khoác miền núi khổng lồ theo phong cách Nam Tư, được Sapone mua trực tiếp từ nước này. “Nó có rất nhiều hình thêu và hoàn toàn thái quá. Picasso mặc nó như thể ông ấy là Vua của Nam Tư,” Davies nói.
Các trang phục khác trở thành thành phần trung tâm của các sự kiện lớn. “Những bức ảnh được chụp vào sinh nhật lần thứ 75 của Picasso cho thấy ông mặc một chiếc áo khoác nhung sọc tuyệt đẹp, đó là một món quà từ Sapone. Picasso mặc nó ngay lập tức và mặc nó cả ngày,” Davies tiếp tục. “Quần áo của Sapone cực kỳ khác biệt; Tôi nghĩ Picasso thích điều đó vì nó giúp ông thể hiện tính cách gây ấn tượng.”
Số đo các khách hàng của Sapone, gồm Picasso, Giacometti, Miró và Zao Wou-Ki
Khi Sapone tích lũy các tác phẩm nghệ thuật, các bức tường trong cửa hàng của ông dần bị che phủ. “Ông treo tác phẩm nghệ thuật trong phòng thay đồ — có một bức ảnh của Sapone được phản chiếu ở một trong những tấm gương, bao quanh bởi hàng trăm tác phẩm được đóng khung.” Ngoài ra, trong triển lãm còn có sổ làm việc gốc của Sapone, ghi lại số đo của các khách hàng bao gồm Picasso, Miró và Alberto Giacometti — người nổi tiếng là cao.
Dành riêng cho Sapone, phần lớn tác phẩm nghệ thuật của ông mang đến cái nhìn sâu sắc về mối quan hệ giữa người thợ may và khách hàng. Mặc dù thừa nhận rằng “nó hơi thô lỗ”, nhưng tác phẩm nổi bật đối với Davies là bức chân dung của Picasso, dành tặng cho ‘Bandito Sapone’ [Tên lưu manh Sapone] vào ngày 1 tháng 4 năm 1960. “Picasso đã vẽ người thợ may với một con cá lớn, nhưng đặc biệt làm cho nó có hình dương vật. Chúng tôi trưng bày nó bên cạnh một bức ảnh chụp Picasso đang cười khi vẽ, và Sapone, phản hồi về tác phẩm đã hoàn thành. Nó nắm bắt được tình bạn tuyệt vời giữa họ.”
Picasso phác thảo một bức chân dung của Michele Sapone tại villa La Californie của ông, Cannes, 1957. Ảnh: DD Duncan. Hình chụp từ cuốn sách Il sarto di Picasso (Nhà may của Picasso) của tác giả Luca Masia.
Khi Picasso lớn tuổi hơn, Sapone trở thành một trong những người quen thân nhất của ông. Davies nói: “Ông đã đến mức không thực sự cần gặp gỡ mọi người và Jacqueline [người vợ cuối cùng của ông] đã hạn chế khách đến. Gia đình Sapone có chừng mực. Họ sẽ đến với một đĩa mì ống lớn vào Chủ nhật và ăn trưa. Sapone có thể đưa cho nghệ sĩ một chiếc áo sơ mi do ông làm và họ sẽ dành cả buổi chiều bên nhau.”
Davies nói rằng mối liên hệ giống như gia đình đó là “lý do tại sao chúng tôi thực hiện triển lãm. Chúng tôi muốn chỉ ra rằng nghệ thuật là về sự kết nối giữa con người với nhau. Để bắt đầu mối quan hệ với một nghệ sĩ, bạn không nhất thiết phải là người có văn hóa cao. Cho đến cùng, các nghệ sĩ quan tâm đến tính nhân văn; nếu họ tìm thấy điều đó ở bạn, thì nghệ thuật có thể nảy nở từ đó. Sapone là một ví dụ tuyệt vời về điều đó.”
Cùng với Joan Miró (trái), Slavka và một vài vị khác tại khách sạn La Colombe d’Or ở Saint-Paul de Vence, đầu thập niên 60. Bức tường phía sau có những hình trang trí của Miro. Hình chụp từ cuốn sách Il sarto di Picasso (Nhà may của Picasso) của tác giả Luca Masia. Nguồn: Flashbak.
Ảnh chụp Alberto Giacometti của Yoshi Takata với lời ghi mặt sau cho Aïka Sapone [con gái của Sapone], 1959. Hình chụp từ cuốn sách Il sarto di Picasso (Nhà may của Picasso) của tác giả Luca Masia. Nguồn: Flashbak.
Sapone (phải) với các họa sĩ Anna-Eva Bergman và Hans Hartung tại khách sạn Grand, Juan-le-Pins, giữa thập niên 60. Hình chụp từ cuốn sách Il sarto di Picasso (Nhà may của Picasso) của tác giả Luca Masia. Nguồn: Flashbak.
Nguồn: Christie’s
Lược dịch bởi Viet Art View
