Được vẽ sau vụ đánh bom phát xít năm 1937, “Guernica” đã trở thành biểu tượng về sự tàn bạo của chiến tranh trên toàn thế giới.
Pablo Picasso, Guernica, 1937, Nguồn: Museo Nacional Centro de Arte REINA SOFÍA
Khi đó Pablo Picasso đang tìm kiếm trong ba tháng một nguồn cảm hứng để vẽ. Sống ở Paris, họa sĩ người Tây Ban Nha được đặt hàng một bức tranh tường cho Gian hàng Tây Ban Nha của Hội chợ Thế giới Paris năm 1937. Tình trạng hỗn loạn đã làm gián đoạn tiến trình của ông, cả cuộc sống riêng tư lẫn trong cuộc nội chiến đang hoành hành ở Tây Ban Nha. Từ sự kinh hoàng của cuộc chiến, Picasso đã tạo nên một tác phẩm táo bạo không hề nao núng, lột tả sự tàn phá và man rợ của chiến tranh hiện đại đối với cuộc sống thường ngày của người dân. Tác phẩm “Guernica” của Picasso là tuyên bố mạnh mẽ chống lại chiến tranh, một trong những tác phẩm nghệ thuật vĩ đại nhất thế kỷ 20.
Tội ác chiến tranh
Vào tháng 7 năm 1936, vị tướng độc tài người Tây Ban Nha Francisco Franco đã phát động một cuộc đảo chính chống lại nền cộng hòa dân chủ Tây Ban Nha; một vùng Tây Ban Nha nằm dưới sự kiểm soát của Franco, trong khi nửa còn lại do nước cộng hòa giữ. Khi căng thẳng toàn cầu tăng cao trước Thế chiến thứ hai, cuộc nội chiến gay gắt ở Tây Ban Nha nhanh chóng được quốc tế hóa: Nước cộng hòa này nhận được viện trợ và vũ khí từ Liên Xô, trong khi Franco được Đức và Ý phát xít trang bị vũ khí.
Vào ngày 26 tháng 4 năm 1937, thủy thủ đoàn trên chiến hạm H.M.S. Hood theo dõi các máy bay chiến đấu tập trung trên bờ biển phía bắc Tây Ban Nha. Những gì họ nhìn thấy là một đội hình hỗn hợp gồm các máy bay ném bom của Đức và Ý đang thực hiện nhiệm vụ ném bom thành phố Guernica nhỏ bé của xứ Basque. Cuộc tấn công bắt đầu vào khoảng 4:30 chiều và kéo dài trong ba giờ khi chất nổ và chất gây cháy tàn phá thành phố.
Ngay khi tin tức về vụ tấn công được truyền đi, phóng viên chiến trường George Lowther Steer của tờ Times London đã chạy đến Guernica và nộp một báo cáo để cảnh báo thế giới: “Vào lúc 2 giờ sáng hôm nay khi tôi đến thành phố, toàn bộ sự việc diễn ra thật kinh khủng, tầm nhìn rực lửa từ đầu đến cuối.”
Steer cũng xác định rằng cuộc đột kích không được thực hiện vì mục đích quân sự mà nhằm mục đích cụ thể là khủng bố dân thường: “Một nhà máy sản xuất vật liệu chiến tranh nằm bên ngoài thành phố và không bị ảnh hưởng. Hai doanh trại cách thành phố một khoảng cũng vậy.”
Sự phản công của nghệ thuật
Một ngày sau vụ tấn công, Pablo Picasso đang ngồi ở Café de Flore, Paris và đọc báo về nó. Với tin tức kinh hoàng từ Guernica, Picasso biết rằng cuối cùng ông đã có chủ đề của mình.
Làm việc với tốc độ chóng mặt, ông đã lấp đầy một tấm toan rộng lớn với những gì sẽ trở thành hình ảnh tiêu biểu về sự kinh hoàng của chiến tranh. Kể từ khi ra mắt tại Hội chợ Thế giới, nơi nó đã gây chấn động, bức tranh đã đi khắp thế giới. Nó dừng chân ở Mỹ và ở đó trong 42 năm tiếp theo. Nằm trong Bảo tàng Nghệ thuật Hiện đại ở Thành phố New York, nó có ảnh hưởng lớn đến thế hệ nghệ sĩ Mỹ thời hậu chiến. Jackson Pollock, nghệ sĩ trừu tượng vĩ đại, đến bảo tàng hàng ngày chỉ để ngắm nhìn nó. Một lần, tình cờ nghe được một vị khách tham quan bày tỏ quan điểm không mấy tốt đẹp về bức tranh, Pollock đã mời người đàn ông và đề nghị tranh cãi ở bên ngoài.
Picasso luôn nói rằng ông sẽ không cho phép bức tranh đến quê hương của mình cho đến khi Tây Ban Nha là một nước cộng hòa. Tướng Franco qua đời năm 1975—hai năm sau Picasso—và Tây Ban Nha thực hiện quá trình chuyển đổi sang chế độ dân chủ theo chế độ quân chủ lập hiến. Mặc dù điều này có nghĩa là Tây Ban Nha không phải là nước cộng hòa mà Picasso từng mơ ước nhưng “Guernica” vẫn được phép quay trở lại vào năm 1981 và được trưng bày tại Bảo tàng Prado ở Madrid. Sức mạnh của bức tranh không hề suy giảm theo năm tháng. Vì cơn thịnh nộ đối với Nội chiến Tây Ban Nha vẫn chưa phai nhạt nên “Guernica” được trưng bày sau tấm kính chống bom và chống đạn. Vào năm 1992, “Guernica” thực hiện hành trình cuối cùng đến Bảo tàng Reina Sofía gần đó ở Madrid, nơi hiện có trung bình 11.000 người ghé thăm mỗi ngày.
Những hình ảnh chiến tranh
Ngày nay, khi chiến tranh vẫn đe dọa những thường dân của hòa bình trên toàn cầu, những hình ảnh miêu tả nỗi kinh hoàng, đau đớn và mất mát của “Guernica” vẫn là tác phẩm nghệ thuật phản chiến mạnh mẽ nhất mọi thời đại. Picasso tỏ ra thận trọng khi giải thích các tác phẩm của mình, và “Guernica” cũng không ngoại lệ: “Nếu bạn gán ý nghĩa cho những điều nhất định trong tranh của tôi thì điều đó có thể rất đúng, nhưng tôi không có ý tưởng đưa ra ý nghĩa này. Tôi cũng đã thu được những ý tưởng và kết luận của bạn, nhưng theo bản năng, một cách vô thức. Tôi tạo nên bức tranh cho chính nó. Tôi vẽ các sự vật đúng như chúng.”
Trong nhiều năm, các nghệ sĩ và nhà phê bình đã ngạc nhiên trước hình ảnh mạnh mẽ của bức tranh và cố gắng giải thích nó. Việc Picasso sử dụng con bò đực, một biểu tượng truyền thống của Tây Ban Nha, khá mơ hồ vì nó có thể đại diện cho những nạn nhân Tây Ban Nha hoặc sự tàn bạo ở Tây Ban Nha. Hình ảnh người mẹ than khóc thương tiếc đứa con đã chết của mình có thể ám chỉ đến bức “Pietà” của Michelangelo, trong đó Đức Mẹ Maria đau buồn vì cái chết của đứa con trai mình. Con ngựa gấp khúc là một trong những nhân vật trung tâm của bức tranh; cơ thể bị thương của nó mù quáng giẫm nát cơ thể bị thương của một người lính trên mặt đất. Nhân vật mang hy vọng duy nhất là hình dáng người phụ nữ hiện ra từ cửa sổ: Cô cầm một ngọn đèn và chiếu ánh sáng vào sự tàn phá, có lẽ để thế giới có thể thấy những gì đã xảy ra ở đây.
Đối với nhà phê bình Herbert Read, “Guernica” là “Calvary hiện đại, nỗi thống khổ trong đống đổ nát bị bom đạn tàn phá, sự mỏng manh và yếu đuối của con người.” Nhà phê bình người Úc Robert Hughes đã xếp nó vào truyền thống nghệ thuật phương Tây, là “bức tranh lịch sử vĩ đại cuối cùng. Đây cũng là bức tranh hiện đại cuối cùng có tầm quan trọng lớn lấy chủ đề từ chính trị với mục đích thay đổi cách nhiều người suy nghĩ và cảm nhận về quyền lực.”
Bài viết của Toby Saul
Xuất bản ngày 8 tháng 5, 2018
NATIONAL GEOGRAPHIC
Lược dịch bởi Viet Art View
