Vị đạo diễn vĩ đại coi Klee không chỉ là họa sĩ yêu thích của mình mà còn là một người bạn chia sẻ mối quan tâm chung với các hình thức thể hiện sáng tạo
[Hình ảnh: Alfred Hitchcock (1899-1980), London, 1956. Ảnh chụp bởi Baron/Hulton Archive/Getty Images]
Có thể là sự trùng hợp ngẫu nhiên — vào năm 1938, một bức tranh của Paul Klee đã lọt vào mắt Alfred Hitchcock. Sau khi công chiếu bộ phim The Lady Vanishes [Người phụ nữ biến mất], ông dừng chân tại một triển lãm nghệ thuật ở London và bị lôi cuốn vào tác phẩm Maske mit Sense (Mặt nạ và lưỡi hái) của họa sĩ người Đức gốc Thụy Sĩ. Nó có giá 600 bảng Anh, tương đương khoảng 35.000 đô la ngày nay, và mặc dù thành công về mặt thương mại, mức giá khi đó dường như đã làm Hitchcock do dự.
Bị thuyết phục bởi một mối liên hệ khó nói rõ, hoặc có lẽ bởi chủ đề sân khấu quen thuộc là những chiếc mặt nạ, Hitchcock cuối cùng đã rút sổ séc của mình ra và mua bức tranh. Kết quả là tác phẩm này đã trở thành một tác phẩm nền tảng trong bộ sưu tập nghệ thuật của ông.
Hitchcock, người được coi là bậc thầy tạo sự gay cấn, là một trong những đạo diễn đáng chú ý nhất của thế kỷ 20, đã thực hiện các bộ phim như The Birds (1963), Psycho (1960) và Rear Window (1954). Ông sử dụng những khuôn mẫu mà khán giả quen thuộc từ thời noir — gián điệp, tội phạm, nhìn qua lỗ khóa — nhưng theo một cách hiện đại, khám phá tâm lý thông qua cái đẹp trong phim. Bộ sưu tập nghệ thuật của ông, trong đó có Klee và những người khác — liên tục truyền cảm hứng cho ông trong suốt sự nghiệp.
Paul Klee (1879-1940) ‘Maske mit Sense’ [Mặt nạ và lưỡi hái] 1927. Màu nước, mực đen trên giấy, bìa. 18⅜ × 12¼ in (46.7 × 31 cm)
Maske mit Sense (1927) được tạo ra hai năm sau khi Klee và nhóm Bauhaus buộc phải chuyển từ Weimar đến Dessau, việc chuyển dịch cuối cùng cũng cho ông quyền sử dụng một không gian lớn trong tòa nhà Bauhaus nổi tiếng của thành phố làm studio, cũng như nhu cầu tinh chỉnh các lý thuyết cốt lõi.
David Kleiweg de Zwaan, chuyên gia cao cấp tại Christie’s giải thích: “Klee đã làm việc trong tất cả các trào lưu quan trọng vào thời điểm đó. Ông đã làm việc với Wassily Kandinsky, Laszlo Moholy-Nagy, Walter Gropius, ông được truyền cảm hứng sâu sắc từ tác phẩm của Franz Marc, cũng như các ý tưởng về màu sắc của Picasso và Robert Delaunay. Tuy nhiên, ông không bao giờ tham gia một cách rõ ràng vào bất cứ điều gì — ông có phong cách của riêng mình, độc lập với chúng, nhưng không sáng tạo một cách cô lập.”
Giống như Hitchcock, Klee nghiên cứu, quan sát và tham gia vào các trào lưu nổi trội thời bấy giờ, nhưng phong cách của ông luôn là của riêng ông. Nghiên cứu những quá trình này, ông đã tinh chỉnh những lý thuyết vốn đã bùng nổ của nghệ thuật hiện đại.
Kleiweg de Zwaan nói, “Chúng ta không nhất thiết nghĩ về Klee như một họa sĩ trừu tượng, nhưng đó là cách Hitchcock nhìn nhận. Ông không nhìn tác phẩm của Klee bằng giá trị bề ngoài mà nhìn vào những suy nghĩ rất sâu sắc mà Klee thể hiện trong các bức tranh cũng như bài viết.”
Mặc dù họ khác nhau về hoạt động nghệ thuật — Klee làm việc như một họa sĩ tương đối độc lập, trong khi Hitchcock điều hành những gì về cơ bản là một nhà máy sáng tạo — cả hai đều là những người quan sát kỹ lưỡng những gì đang xảy ra xung quanh họ và đặt nền móng cho hai trong số những hình thức khác biệt nhất của nghệ thuật biểu hiện thế kỷ 20: chủ nghĩa hiện đại và điện ảnh. Tác phẩm của họ thu hút nhiều khán giả, không hoàn toàn theo chủ nghĩa tri thức, bộc lộ cam kết sâu sắc với những cấu trúc mà họ đã chọn — dưới mặt nạ của sự hài hước vui nhộn khác biệt.
Đối với Hitchcock, khuynh hướng tạo ra một thứ gì đó khác với sân khấu – ẩn giấu bên dưới các cốt truyện Hollywood được dựng sẵn. Như ông nói với tạp chí Điện ảnh năm 1963, “Tôi đặt phong cách điện ảnh lên hàng đầu trước nội dung.” Đối với ông, đó là về con đường đã đi, chứ không phải đích đến: “Tôi không quan tâm bộ phim nói về điều gì, miễn là khán giả trải qua cảm xúc đó!”
Những vai khách mời nổi tiếng của ông, ví dụ, không chỉ là một đạo diễn tự đưa mình vào vai một quả trứng Phục sinh. Ông đặt ra một câu hỏi về ý định của tác giả — một câu hỏi cơ bản khi phân biệt giữa giải trí và nghệ thuật. Đó là sự xuất hiện của ông với tư cách là đạo diễn của bộ phim, sự xuất hiện của một nhân vật không liên quan hay cả hai. Chiến thuật này vang dội khắp các lĩnh vực khác nhau của thời hiện đại, nhưng đáng chú ý là trong tác phẩm của Klee: Odysseisch, từ năm 1924, mô tả người anh hùng thần thoại Odysseus.
Paul Klee (1879-1940) ‘Odysseisch’ 1924. Màu nước, sơn dầu trên giấy và bìa. 12⅞ × 19⅞ in (32.7 × 50.3 cm.)
Chúng ta nhanh chóng nhận ra Odysseus, hai tay chắp trước mặt, là chủ thể của bức vẽ này. Giống như nhiều họa sĩ, Klee trở lại với những nhân vật kinh điển của thần thoại, nhưng ở đây sự tham chiếu có phần sai lệch. Như nhà sử học nghệ thuật Peter-Klaus Schuster đã lưu ý: “Những gì Klee, với tư cách là một họa sĩ sáng tác thơ — một nhà thơ vẽ tranh, đặt ra trước mắt chúng ta, hoàn toàn không phải là những hình ảnh minh họa cho những ý tưởng hay những quy ước văn học. Klee hoàn toàn thiếu sự rõ ràng có thể giải thích này. Ông không phải là một họa sĩ nói ra suy nghĩ của mình.”
Thay vào đó, tác phẩm của Klee — và của Hitchcock — bị bỏ ngỏ cho nhận thức của người xem. Kleiweg de Zwaan nói: “Thay vì là một ngôn ngữ trang trọng, khép kín, tác phẩm của Hitchcock và Klee rất dễ tiếp cận. Với tư cách người xem, bạn có thể đưa ngón chân vào hoặc đi xuống hang thỏ với cả hai nghệ sĩ.”
Klee đã tiếp cận Odyssey của Homer khi biết rằng nó thường được kể lại cho khán giả hiện đại, như trong tác phẩm của James Joyce – Ulysses từ hai năm trước. Phiên bản của Klee, thông qua phong cách vẽ đường nét mảnh khảnh, trẻ thơ, phản ánh suy nghĩ của Hitchcock về bố cục so với nội dung. Đó là kiểu tưởng tượng vui tươi, thơ mộng mà cả hai thường thấy trong thế giới sân khấu, ba lê và truyện cổ tích.
Rạp chiếu phim đã gây sốc cho những khán giả đầu tiên của nó đến nỗi một người xem phim ở Paris đã viết rằng “Tôi không còn nghĩ được những gì tôi muốn nghĩ nữa. Suy nghĩ của tôi đã được thay thế bằng những hình ảnh chuyển động.” Hitchcock biết rõ sức mạnh của phương tiện, nhưng ông cũng nhận ra cách nó phù hợp với nền nghệ thuật lớn hơn.
Ông thấy những phản chiếu về khuynh hướng sáng tạo của riêng mình ở Klee, cho dù thông qua chuyển động của mắt trên tấm toan khi nó đi theo đường nét — mà như Klee nói, chỉ là “một dấu chấm đã đi dạo” — hay trong chiếc mặt nạ của ông về những ý định sáng tạo nghiêm túc hơn giả trang dưới sự chơi đùa.
“Các tác phẩm của Klee không cho phép người ta hiểu khi lướt mắt qua phòng.” Kleiweg de Zwaan nói, “Ông thực sự tìm cách kiểm soát người xem, suy nghĩ và trải nghiệm của họ, điều mà Hitchcock cũng đã tìm cách làm.” Khả năng sáng tạo được chia sẻ giữa họ là hạt nhân của các hình thức quan trọng của nghệ thuật thế kỷ 20. Đó là, như Klee đã trích dẫn từ nhà thơ Đức Heinrich Heine trong nhật ký của mình: “Hãy cười, như thể Thần chết đang cù chúng ta bằng lưỡi hái.”
Nguồn: Christie’s
Lược dịch bởi Viet Art View
