Logo loading

RỒNG TRONG NGHỆ THUẬT ĐÔNG Á

Bức tường Cửu Long, 1636–1912, Tử Cấm Thành, Bắc Kinh, Trung Quốc. Trí tưởng tượng là giới hạn duy nhất cho những câu chuyện và huyền thoại về rồng. Từ Đông sang Tây, truyện kể miêu tả chúng là những sinh vật của lửa và những vùng nước sâu, hoang dại và đầy bão tố, […]
|Viet Art View

Bức tường Cửu Long, 1636–1912, Tử Cấm Thành, Bắc Kinh, Trung Quốc.

Trí tưởng tượng là giới hạn duy nhất cho những câu chuyện và huyền thoại về rồng. Từ Đông sang Tây, truyện kể miêu tả chúng là những sinh vật của lửa và những vùng nước sâu, hoang dại và đầy bão tố, chúng còn được nhân cách hóa với nhiệm vụ canh giữ những kho báu. Năm Giáp Thìn là một thời điểm hay để tìm hiểu về nguồn gốc và những tập tục xung quanh sinh vật thần thoại này.

 

Utagawa Kuniyoshi, ‘Tamatori mang Trân Châu
chạy trốn Long Vương’, thế kỷ thứ 19.

Năm Giáp Thìn
Là sinh vật thần thoại duy nhất trong 12 con giáp của lịch âm, rồng mang những ý nghĩa đặc biệt. Đó là con giáp mạnh mẽ và tốt lành gắn liền với lòng dũng cảm, sự sáng tạo, khả năng lãnh đạo, trí tuệ và sức mạnh. Năm Giáp Thìn 2024 là năm của con giáp Rồng, được xem là một năm của sự phát triển, đổi mới và cơ hội.

Tác phẩm chạm khắc với 12 con giáp trên cổng đền Kushida, Fukuoka, Nhật Bản.

Rồng Trung Quốc – Long
Nguồn gốc và Biểu tượng
Kể từ những bằng chứng khảo cổ sớm nhất, rồng Trung Quốc, hay Long, được coi là nhân đức, khôn ngoan và siêu phàm. Rồng Trung Quốc là lâu đời nhất thế giới: Khai quật lăng mộ từ khoảng 5000 đến 3000 năm trước Công Nguyên tại làng Ngưỡng Thiều ở tỉnh Hà Nam tiết lộ một trong những hình ảnh rồng cổ xưa nhất có dáng thon dài và giống bò sát. Các tạo tác bằng ngọc từ thời kỳ Đồ đá mới có hình trư long với đôi tai vểnh. Bên cạnh những tạo hình đa dạng, rồng Trung Quốc còn được coi là sự phức hợp, với cổ rắn, vảy cá chép, mũi lợn, đầu bò, râu chuột, râu dê, sừng hươu, mắt thỏ, tai chó, móng chim ưng, chân ngựa, mào gà trống, râu khỉ và bàn chân hổ. Được vẽ ra từ những động vật có thật, rồng có điểm mạnh của từng loài nhưng mạnh hơn tất cả.

Ngọc Trư Long, 3500 – 3000 trước Công Nguyên,
Bảo tàng Cung điện Quốc gia, Đài Bắc, Đài Loan.

 

Rồng đuổi theo Bảo châu, thế kỷ thứ 14, Triều Nguyên,
Bảo tàng Nghệ thuật Metropolitan, Thành phố New York, NY, USA.

Rồng và Châu
Rồng và Châu là một trong những hình ảnh phổ biến nhất gắn liền với rồng Trung Quốc. Trong văn hóa dân gian, viên ngọc với ngọn lửa bao quanh tượng trưng cho sự khôn ngoan của Rồng. Việc nó tiếp xúc như thế nào với viên ngọc chỉ là một khoảnh khắc trong những câu chuyện kể. Trong nghệ thuật tạo hình, rồng trở thành một biểu tượng gắn bó chặt chẽ với văn hóa và thẩm mỹ hơn là thần thoại, như với hình ảnh nó chơi cùng viên ngọc. Nó sẽ nhảy nhót và nảy lên, đôi khi hành động như thể nó sắp nuốt viên ngọc đang cháy. Mặc dù có thể dễ dàng hình dung sự liên quan với ngọc trai, nhưng có rất ít dấu hiệu cho thấy những viên ngọc này đến từ nước. Chúng “rực lửa” và “sáng chói”. Những học giả phương Tây có xu hướng so sánh chúng với mặt trời, và hành động rồng nuốt chúng là nhật thực hoặc nguyệt thực. Cách giải thích của Trung Quốc có xu hướng nhân hậu hơn. Trong nhiều bối cảnh, viên ngọc có thể biểu thị cho bất kỳ đồ vật có giá trị nào giúp nâng cao phẩm chất tích cực của người sở hữu nó.

Rồng và Nước
Người Trung Quốc cũng kết nối Rồng với Nước. Các triết lý cổ xưa mô tả rất nhiều về Rồng gắn liền với Nước, các hồ, sông, các châu thổ, lưu vực lớn. Rồng có ý nghĩa vũ trụ vì chúng được cho là có ảnh hưởng đến sự tuần hoàn của Nước. Những nhà nghiên cứu văn hóa dân gian và nhân chủng học đã tìm hiểu về Rồng trong các nghi lễ cầu mưa. Các từ trong tiếng Trung Quốc như “Long Vương” ngụ ý Rồng làm chủ vùng biển. Các Long Vương cai quản bốn vùng biển (ở phía Đông, Nam, Tây, Bắc), và các thần thoại về những con rồng nhỏ hơn có thể được tìm thấy ở bất kỳ vùng nước nào. Cho đến ngày nay, người dân vẫn tổ chức tụ họp thực hành nghi lễ ở Long Vương Miếu để thờ cúng Long Vương trong vùng của mình, cầu phúc cho năm mới.

Rồng trong cuộc sống hàng ngày
Từ tín ngưỡng dân gian đến triết học nền tảng, Rồng Trung Quốc được tạo ra, phục vụ giới thượng lưu và cả thường dân. Từ triều Thương, chúng đã là những họa tiết phố biến trên các tạo tác bằng đồng và ngọc. Về sau, Rồng tiếp tục hòa vào các hoạt động thế tục qua những mẫu cụ thể dẫn đến một số phân loại. Ví dụ, Thanh Long, rồng xanh, đại diện cho Nước. Rồng xanh là biểu tượng của sự phát triển, thảm thực vật và rừng. Rồng đen đại diện cho mùa đông, cũng như những điều ẩn giấu và huyền bí. Tuy nhiên, màu sắc nào nên được sử dụng còn phụ thuộc vào thời đại lịch sử mà tác phẩm nghệ thuật được tạo ra cũng như phong tục vùng miền. Ví dụ, màu trắng theo truyền thống cũng có nghĩa là cái chết. Vì vậy, bất kỳ hình ảnh Rồng nào được trưng bày trong bối cảnh tang lễ cũng phải có màu trắng. Còn đối với những người muốn có một khởi đầu tốt đẹp cho năm Giáp Thìn 2024 thì màu đỏ là phù hợp nhất.

Rồng hoàng tộc
Văn hóa đại chúng ngày nay thường gắn Rồng với quyền lực hoàng đế. Trong lịch sử, cụm từ “chân long thiên tử”, hậu duệ đích thực của rồng, là để nói về hoàng đế Trung Quốc. Cụm từ này có từ triều Hán. Đến triều Thanh, phép ẩn dụ này đã được củng cố để xác định mối liên hệ giữa Rồng và các hoàng đế. Điều này cũng giải thích thêm về những hình ảnh rồng được sử dụng trong từng bối cảnh cho trang sức, phục sức, kiến trúc… Long bào của hoàng đế cho đến triều Thanh đã được quy định về số móng vuốt của rồng, ngũ trảo long hay rồng năm móng được coi là cấp bậc cao nhất dành cho hoàng đế, những con rồng cấp dưới có bốn móng hoặc ít hơn.

Lễ phục, nửa sau thế kỷ 18, triều Thanh, Bảo tàng Nghệ thuật
Metropolitan, Thành phố New York, NY, USA.

Rồng bên ngoài Trung Quốc đại lục
Vào khoảng những năm 1960, phương Tây chợt nhận ra rằng các nhóm từng được dán nhãn là người Trung Quốc đã vượt ra ngoài đại lục. Lời nhắc này mang hình thức sự trỗi dậy kinh tế ở bốn khu vực – Triều Tiên, Singapore, Đài Loan và Hong Kong – được gọi là “bốn con rồng nhỏ châu Á”, hay “bốn con hổ châu Á”. Được phát hiện sau sự bùng nổ thương mại là một truyền thống phong phú chịu ảnh hưởng của môi trường ven biển và các hoạt động buôn bán, với Rồng là vật tổ ở trung tâm. Với những người nói tiếng Trung Quốc cư trú ở những vùng đó trong nhiều thập kỷ, nền văn hóa xoay quanh Rồng đã hình thành, củng cố mối liên kết của họ với một tập thể được gọi là hậu duệ của rồng (long đích truyền nhân).
Rồng xanh/xanh lam được biết đến nhiều hơn trong văn hóa vùng đông nam Trung Quốc đại lục và Đài Loan, vì chúng phản ánh môi trường ven biển và văn hóa đường thủy ở đó. Các lễ hội rồng xanh đầu xuân, bao gồm Lễ hội Zhonghe, Long Đài Đầu và việc thờ cúng Long Vương đã được du nhập đến Lukang, Đài Loan từ lục địa phía nam Trung Quốc giữa triều đại nhà Minh và nhà Thanh. Rồng xanh cai quản Biển Đông, các Long Vương khác thì có các đền thờ bên ngoài đền thờ chính. Rồng Đài Loan có mối quan hệ chặt chẽ với khí hậu cận nhiệt đới ẩm. Người dân địa phương vẫn thờ cúng Long Vương và hy vọng các vị có thể bảo vệ mùa màng khỏi sâu bệnh. Tượng rồng bằng gỗ ở hồ Liên Trì [Ao hoa sen], Cao Hùng là một địa điểm du lịch tôn giáo xoay quanh việc thờ cúng này.

Chùa Long Hổ, 1976, Liên Trì, Cao Hùng, Đài Loan. Ảnh chụp
bởi Sean Chiu từ Wikimedia Commons (CC BY-SA 4.0).

 

Rồng Nhật Bản – Ryū
Thần thoại và Huyền thoại
Ngày nay, Tết Nguyên Đán không còn là ngày lễ ở Nhật Bản nữa, nhưng nó được tổ chức tại địa phương với phiên bản Nhật của 12 con giáp. Nihon no ryū [Rồng Nhật Bản] bao gồm nhiều loài rồng Nhật Bản được kính sợ. Trong khi đó, tên gọi phổ biến hơn, ryū, được nhớ đến như những nhân vật trong thần thoại, truyền thuyết và các tác phẩm nghệ thuật. Là những vị thần quyền năng tạo ra vũ trụ trong thần thoại, các tài liệu cho rằng cuối cùng Rồng đã sinh ra vị hoàng đế đầu tiên.
Tài liệu sớm nhất về ryū đến từ Kojiki, một biên niên sử về thần thoại, nghi lễ và hoàng đế cổ xưa của Nhật Bản từ năm 680 sau công nguyên – là con cháu của loài rồng. Một số con rồng dường như sống dưới nước; Ryūjin, Long Vương, được cho là người cai quản các vùng biển lớn. Những con khác ở trên đồi, giống như con rắn lớn Hachidai-ryūō. Hơn nữa, nhiều ryū được miêu tả là có khả năng tạo mưa. Ngoài Ryūjin, vị thần chính của mưa và nước, Kojiki còn đề cập đến một con rồng khác tên là Kuraokami. Cái tên này tạm dịch là “thần mưa và tuyết”. Đây là một số ví dụ truyền thuyết về rồng xác định các hiện tượng thời tiết ở Nhật Bản.

Những con sóng lớn
Nghệ thuật ukiyo-e [phù thế hội] cho thấy, các nghệ sĩ có xu hướng kết hợp hình ảnh sóng biển và thác nước khi ryū là chủ đề của họ, điều này ngụ ý mối liên hệ đặc biệt giữa ryū và nước, hay cụ thể hơn là đại dương. Nhưng ngoài việc xem xét nó từ cơ cấu kinh tế hoặc lối sống, người ta cho rằng sự lựa chọn nghệ thuật tương tự đã được thực hiện để phục vụ cho truyền thống và những truyện kể mang tính biểu tượng.
Mặc dù chúng có thể bay nhưng ryū hiếm khi được coi là những con “rồng bay”. Thay vào đó, chúng thường không có cánh. Một số đặc điểm của chúng giống với một con rắn. Katsushika Hokusai đã đưa ra cách tiếp cận của mình: Những bàn chân có màng và họa tiết sóng bao bọc lấy chủ thể của chúng một cách vui tươi. Cả hai yếu tố đều đặt ryū ngay cạnh đại dương và bộc lộ một cách tinh tế bản chất của nó thông qua ngôn ngữ tượng trưng. Đường nét chi tiết làm nổi bật một yếu tố hình ảnh khác đặc trưng của ryū. Khi con rồng này cuộn tròn và nhìn chằm chằm vào người xem, các móng của nó mở rộng và mỗi chân nó có ba móng. Mặc dù thực tế là rồng ba móng ít nổi bật hơn vào thời xưa nhưng Nhật Bản vẫn biến nó thành một tiêu chuẩn mới cho nghệ thuật.
Utagawa Kuniyoshi xử lý cùng một chủ đề từ một góc nhìn khác. Kuniyoshi lấy mô-típ về đại dương từ huyền thoại về những viên ngọc, kho báu mà các thần rồng nắm giữ có khả năng kiểm soát thủy triều. Một câu chuyện liên quan đến hình tượng này là về Công chúa Tamatori, một ama (nữ thợ lặn ngọc trai) đang làm nhiệm vụ lấy lại viên ngọc bị Long Vương đánh cắp từ một con tàu do hoàng đế nhà Đường cử đến. Sóng là cần thiết để dựng bối cảnh Tamatori bị truy đuổi bởi đàn sinh vật biển muốn chiếm lấy báu vật từ cô. Sóng thủy triều tạo nên sự hỗn loạn, tượng trưng cho cả cơn thịnh nộ từ dưới đáy biển do viên ngọc và Rồng gây ra, cũng như cuộc đấu tranh nội tâm và sự hy sinh mà Tamatori sẽ phải trải qua trong suốt cuộc hành trình. Một Long Vương chuẩn bị tấn công, cho thấy viên ngọc không phải vốn là của anh ta, nó được anh ta sử dụng để nâng cao sức mạnh của mình.

Katsushika Hokusai, ‘Rồng Matsuri Yatai Dragon’ 1844,
Bảo tàng Hokusai, Obuse, Nhật Bản.

 

Utagawa Kuniyoshi, ‘Giành lại viên ngọc bị Long Cung đánh cắp’ 1953,
Bảo tàng Nghệ thuật Metropolitan, Thành phố New York, NY, USA.

 

Rồng Triều Tiên – Yong
Những phả hệ giữa Đông và Tây
Thần thoại Triều Tiên được biên soạn trong Goryeosa, hay lịch sử của triều đại Goryeo, có một phổ rộng về các loài rồng. Imugis là nơi khởi nguồn của loài rồng. Hình dạng ở cấp bậc thấp hơn rồng này được coi là một phần của loài bò sát và khao khát trở thành một con rồng bay chính thức hoặc yong/ryong. Khía cạnh hình thành là một đặc điểm được nhấn mạnh ở Rồng Triều Tiên. Sự chuyển nghĩa của đặc điểm này, rằng những con rồng đại diện cho một mục đích siêu việt, tìm thấy sự cộng hưởng trên khắp Đông Á và hơn thế nữa. Trên hết, các lý thuyết đặt yong Triều Tiên vào giữa văn hóa phương Đông và phương Tây do nó thích nghi với các yếu tố từ châu Âu và Trung Quốc.
Các phát hiện khảo cổ được đề cập bao gồm Kê Long (gyeryong: gà rồng) trong Samguk yusa (Kỷ vật thời Tam Quốc). Nó được cho là có các đặc điểm tương tự như basilisk châu Âu (hoặc cockatrice) [những quái vật là hình ảnh phức hợp của rắn và các loài khác] và là nguồn gốc của tên tỉnh Gyeryong, cũng như của Gyeryongsan, tỉnh này có một sườn núi hình xương sống của một con rồng với mào gà trên đó và được gọi là “Núi Kê Long”. Đối với yong Triều Tiên, ngọn núi có thể không phải là một sự so sánh xa vời bởi vì sinh vật này, thường có bốn móng, được biết đến là loài khổng lồ và sống gần bầu trời và nước, thường có mây đi kèm.

Thông tri và những so sánh
Yong là biểu tượng của Vương triều Triều Tiên. Hoàng tộc đã sử dụng nó để biện minh cho mình với tư cách là kẻ thống trị, cũng như họ coi trọng những ý nghĩa tốt lành và đặc điểm của sức mạnh, trí tuệ và thần thánh của nó. Vì vậy, yong cũng phổ biến trong các cung điện và đồ vật hoàng gia, từ trang phục đến đồ nội thất và thiết kế kiến trúc. Sự phát triển của Rồng tương ứng với sự phát triển của hoàng đế, người có thể tham chiếu yong để giải thích thời tiết đã thay đổi như thế nào và do đó, tìm kiếm sự trợ giúp của nó để cải thiện.
Trong hàng nghìn năm, Rồng Triều Tiên được cho là đã cùng tồn tại với Triều Tiên và chứng kiến sự hưng thịnh cũng như sự sụp đổ của các vương triều. Chúng xuất hiện nhiều vào cuối thời kỳ Goguryeo, có thể thấy từ các bức tường lăng mộ. Một trong số đó nằm ở Tonggu Sasinchong (Lăng mộ Tứ Phương Thần ở Tonggu). Trong số các bức tranh tường có Thanh Long. Nó nằm ở bức tường phía đông, ba vị thần còn lại là: Bạch Hổ ở phía tây, Chu Tước ở phía nam và Huyền Vũ ở phía bắc. Các họa tiết uốn lượn mềm mại truyền tải hình dáng và chuyển động của nó chịu ảnh hưởng từ Đạo giáo và được nghệ thuật địa phương chăm chút đến từng chi tiết nhỏ nhất.
Vì Triều Tiên đang tham gia vào thế giới văn hóa và nghệ thuật toàn cầu hơn bao giờ hết, nên sự đóng góp từ các học viện và nghệ sĩ cũng nhắc nhở chúng ta về sự khác biệt hình thức giữa truyền thuyết phương Đông và phương Tây về Rồng. Đối với phương Tây, rồng thường là sinh vật độc ác để các anh hùng chinh phục và tiêu diệt. Mặt khác, người Đông Á lại đặt Rồng vào những bối cảnh văn hóa riêng biệt và dành cho chúng những nét tính cách tích cực hơn. Kết quả là, một sinh vật bất tử, nhân từ có tính bảo vệ đã được tạo ra, một phần từ cuộc sống ven biển mà một số cư dân đã quen thuộc, một phần là một nhánh của nền văn hóa nông nghiệp hoặc đánh cá đã được thiết lập trên khắp các bờ biển và các vùng nội địa.
Ngoài ra, cũng cần lưu ý rằng, đặc biệt là ở các khu vực Triều Tiên, hình ảnh yong đã trải qua một số biến đổi do những ảnh hưởng gần đây từ nước ngoài và sự thay đổi quan điểm của công chúng về truyền thống. Văn hóa đại chúng Triều Tiên đã chuyển từ chỗ coi yong là thần thánh, nhân từ đến chỗ gắn chúng với những sinh vật siêu nhiên có siêu năng lực. Những sinh vật này thường xuất hiện như những người hàng xóm thân thiện nhưng kỳ quái với một chút hài hước.

Thanh Long, năm 37 trước Công Nguyên – năm 668 sau Công Nguyên,
Tonggu Sasinchong, Ji’an, Bắc Triều Tiên.

Kết luận
Đây là những mảnh ghép mà tôi hy vọng là có thể giúp hiểu được “những con rồng” đã gắn bó với lịch sử Đông Á như thế nào. Nói tóm lại, Long, Ryū, Yong, và nhiều cách diễn đạt khác được sử dụng ở khu vực đó của lục địa và xa hơn nữa là những tạo hình mang bản sắc; chúng đóng góp vào các hệ thống và nhánh của thần thoại. Nhưng trong số tất cả những điểm tương đồng và khác biệt về hình thức trực quan, những biểu hiện và khái niệm gắn liền với sinh vật thần thoại này cho thấy cách mọi người từ các sắc tộc và nguồn gốc văn hóa khác nhau có thể đoàn kết với nhau, thông qua một biểu tượng như là vật tổ hoặc thông qua một tập thể tưởng tượng, hoặc thông qua hành động (và nghệ thuật) mừng một năm mới.

Chúc các bạn một năm Rồng hạnh phúc!

Thư mục
1. Michael Ashkenazi, Handbook of Japanese Mythology, Oxford: ABC Clio, 2003.
2. Adrienne Barbanson, Fables in Ivory: Japanese netsuke and their Legends, London: Mark Paterson & Co. LTD, 1961.
3. Willow C., “Chinese Mythology: Dragons and their Importance,” The Oxbow School (2021), pp. 1-9.
4. Patrick Hein, The Goddess and the Dragon: A Study on Identity Strength and Psychosocial Resiliance in Japan, Cambridge: Cambridge Scholars Publishing, 2014.
5. Theodore S. Holbrook and Alexander F. Otto, Mythological Japan or The Symbolisms of Mythology in Relation to Japanese Art, Philadelphia: Drexel Biddle Publisher, 1902.
6. Ahn Hwi-Joon, “Development of Goguryeo Tomb Murals,”Journal of Korean Art & Archaeology (2015), Vol.9 pp.8-31.
7. Jin Koo Lee, “The Usage of Design of the Traditional Aesthetic Quality and Humor Expressed in Korean Dragon,” Journal of Korean Design Knowledge 25, (2015): pp. 101-111.
8. Duan Lingping, The Origins of Folk Gods and Temples in Southern Fujian and Taiwan (閩南與台灣民間神明廟宇源流), Taiwan: Songbo Publishing, 2018.
9. Teresa Moorey, Understand Chinese Mythology, London: Hodder Education, 2001.
10. Helmut Nickel, “The Dragon and the Pearl,” The Metropolitan Museum Journal (1991), pp. 139-146.
11. Maurizio Riotto, “A Hypothesis on the Hen-Dragon ( Gyeryong ) of Silla,” Seoul Journal of Korean Studies 35, no. 1 (2022), pp. 97-129.
12. Donald S. Sutton, “ Meanings and Iconography,” in Steps of Perfection Exorcistic Performers and Chinese Religion in Twentieth-Century Taiwan, London: Havard Asian Centre Publishing, 2003, pp. 98-105.
13. Won-Oh Choi, An Illustrated Guide to Korean Mythology, Kent: Global Oriental, 2008.
14. Year of the Dragon 2024: Chinese Horoscope Explained, ChineseZodiac.org. Accessed: 30 Jan. 2024.
15. Daniela Zhang-Cziráková, “Descendants of the Dragon: The Dragon as the Symbol of Chinese National Identity,” Asian and African Studies 32, no. 1 (2023): pp. 60-82.

Bài viết của Yifan Xia
Nguồn: Daily Art Magazine
Bài viết này được lược dịch bởi Viet Art View

Chia sẻ:
Back to top