Logo loading

SÂU TRONG TĨNH LẶNG: BIỂN VÀ CHỦ NGHĨA LÃNG MẠN

Các nghệ sĩ lãng mạn không tin vào “chiến thắng trước tự nhiên” của con người. Thay vào đó, họ ủng hộ sự chung sống hòa bình với các lực lượng của thiên nhiên. Ngày nay, chúng ta không nghĩ nhiều về nó, nhưng nếu có bất cứ thứ gì trên thế giới mà chúng […]
|Viet Art View

Các nghệ sĩ lãng mạn không tin vào “chiến thắng trước tự nhiên” của con người. Thay vào đó, họ ủng hộ sự chung sống hòa bình với các lực lượng của thiên nhiên.

Ngày nay, chúng ta không nghĩ nhiều về nó, nhưng nếu có bất cứ thứ gì trên thế giới mà chúng ta phụ thuộc nhiều nhất, thì đó không phải là các lực lượng thị trường, các thủ đoạn chính trị hay chuỗi cung ứng. Nó vẫn gần như chắc chắn là nước. Một con người có thể tồn tại trong nhiều tuần mà không cần thức ăn – và gần như vô thời hạn chỉ với một nơi trú ẩn nhỏ nhất – nhưng chỉ có một vài ngày nếu không có nước. Giống như người xưa cầu mưa để nuôi dưỡng mùa màng và sử dụng các con sông để tạo điều kiện thuận lợi cho việc đi lại và buôn bán khi các nền văn minh mở rộng, thì ngày nay chúng ta cũng dựa vào các mạng lưới tưới tiêu và vận chuyển để giữ cho nền văn minh toàn cầu của chúng ta tồn tại. Nhưng nước là một nguồn tài nguyên khét tiếng thất thường. Dù chúng ta có bỏ ra bao nhiêu thời gian, tiền bạc và công sức để chứa nó, nó cũng sẽ không bao giờ hoàn toàn tuân theo ý muốn của chúng ta.

Tất cả những điều này nghe có thể hơi trống rỗng đối với đôi tai hiện đại của chúng ta. Sự xa xỉ của các nhà máy xử lý nước, hệ thống ống nước trong nhà, du lịch hàng không và hình ảnh vệ tinh đã khiến nhiều người trong chúng ta dễ dàng xa rời sự phụ thuộc vào nước và năng lượng thô của nó – ngay cả khi chúng ta tiếp tục thừa nhận đây là những sự thật hiển nhiên. Chưa hết, hãy tưởng tượng trong giây lát bạn sẽ như thế nào khi sống trong một thế giới không có bất kỳ tiện nghi nào trong số này: một thế giới nhìn từ bờ hoặc chèo thuyền xung quanh, đi xa hết sức bạn có thể. Biển dường như sừng sững trước bạn, một bức tường vô tận đến chân trời không thể chạm tới. Nó khiến bạn cảm thấy không thể vượt qua, không thể đo lường, không thể đoán trước. Nó thậm chí khiến bạn cảm thấy như gặp gỡ Chúa.

J.M.W. Turner, Chiếc tàu hơi nước ra khỏi cửa cảng, 1842

Do đó, mặc dù chúng ta có thể dễ dàng coi các tàu chiến bằng gỗ và tàu chạy bằng hơi nước của nhiều thế kỷ trước là trò chơi trẻ con so với các khung chứa máy bay và tàu ngầm hiện đại của chúng ta, nhưng có một lý do khiến những con tàu khổng lồ này được tôn vinh như vậy vào thời của chúng. Chúng đánh dấu một sự thay đổi rõ rệt trong mối quan hệ của con người với nước, một sự thay đổi ngang ngửa với sự ra đời của máy bay. Khi việc đi biển trở nên an toàn hơn, dễ dàng hơn và có nhiều lợi nhuận hơn, con người cũng tin tưởng hơn vào chiến thắng của mình trước thiên nhiên.

Trong những bài thơ thời kỳ đầu của người Anglo-Saxon như Người đi biển, đại dương được ẩn dụ đồng nhất với thần thánh, và việc đi biển như một sự trừng phạt tự áp đặt, trong đó con người chịu gian khổ để trải nghiệm đầy đủ hơn ý nghĩa của việc được sống – “tất cả [vạn vật của thế giới] thúc giục tâm hồn / tinh thần đã sẵn sàng du hành… trên biển.” Tuy nhiên, vào thời điểm xảy ra vụ đắm tàu Titanic, xã hội đã trở nên quá tự mãn vào sự thống trị của mình đối với đại dương đến mức tưởng tượng những con tàu của mình là “không thể chìm”. Dù tốt hay xấu, ra khơi  không còn là việc liên quan đến nước nữa; thay vào đó, nó là để khẳng định ý chí của con người khi đối mặt với nước.

Các nghệ sĩ Lãng mạn đầu và giữa thế kỷ 19, chẳng hạn như J. M. W. Turner và Thomas Cole, nổi tiếng vì việc tỏ vẻ nghi ngờ trước sự khăng khăng thô bạo của các đồng nghiệp về quyền tối cao của ý chí con người. Họ nhận ra sự phụ thuộc của chúng ta vào thiên nhiên không hề suy giảm; chỉ có những cơ hội khi chúng ta trực tiếp đương đầu với nó là giảm đi. Chủ nghĩa Lãng mạn là một phong trào bị ám ảnh bởi thế giới tự nhiên: với cây cối, đồi núi và biển cả. Nhưng nó không chỉ đơn thuần là vì những điều này; đúng hơn, các nghệ sĩ Lãng mạn đã bị mê hoặc bởi sức mạnh siêu việt mà thiên nhiên vẫn nắm giữ, ngay cả khi đứng trước mọi tiến bộ của xã hội. Trong nhiều trường hợp, sức mạnh này tiêu biểu thuộc về biển cả.

Lấy ví dụ, Turner. Hầu hết tranh của ông là về những vùng biển bão tố, bao gồm cả Chiếc tàu hơi nước ra khỏi cửa cảng. Trong tác phẩm này, các nét vẽ mô tả những con sóng đầy bản năng, đứt vỡ, gần như che khuất hình dạng của con tàu trong sự điên cuồng hoang dại. Con tàu cố gắng phát tín hiệu, nhưng bị những đám mây bao phủ nuốt mất. Đây là biển cả vào lúc khủng khiếp nhất – nhưng cũng không thể rời mắt nhất. Thông qua lăng kính của xã hội đương đại, Turner đã chạm đến sâu thẳm bản năng con người – sự kính sợ trước sức mạnh bão táp của đại dương, một cảm giác bị giằng xé cùng một lúc giữa nỗi sợ và sự phấn khích.

J.M.W. Turner, Venice – Dogana và San Giorgio Maggiore, 1834

Điều đó không có nghĩa là ông quá cao ngạo để đánh giá cao niềm vui và sự thịnh vượng được mang đến nhờ những tiến bộ công nghệ. Ngược lại, trong các tác phẩm khác, ông dường như không chỉ không phản đối mà còn thực sự yêu thích sự cẩn thận và nghề thủ công đã đi vào xã hội Venice. Ví dụ, ở Dogana và San Giorgio Maggiore, vùng nước êm đềm và bầu trời trong vắt phản chiếu mặt tiền trắng sáng của khối kiến trúc, và mọi người chen chúc nhau lên thuyền trên vùng nước nông để bắt cá, uống rượu và tận hưởng, bầu bạn với nhau. Đây là một Venice đầy hy vọng, một Venice đã làm hòa với nước và có thể tìm thấy niềm vui trong đó.

Chưa hết, hãy so sánh cảnh này với Tiến trình của Đế chế của Thomas Cole. Khung cảnh Viên mãn của Cole tương tự như Dogana của Turner: những tòa nhà bằng đá cẩm thạch trắng lấp lánh, những tấm vải bồng bềnh và đám đông người rải rác trên bờ biển để ăn mừng khi những con tàu lướt qua một vùng nước thanh bình. Nhưng khi Viên mãn nhường chỗ cho Hủy diệt, nước của Cole dậy sóng, và bầu trời nhô lên phía trên khung cảnh trong một hình vòm đầy đe dọa, như thể Chúa đang trút cơn thịnh nộ xuống thế giới. Chìa khóa cho sự hiểu biết của chủ nghĩa Lãng mạn về thế giới là loại bất ổn gây sốc này. Dù một người có thể yêu ngôi nhà của mình đến mức nào, cố gắng bảo vệ và nuôi dưỡng nó đến đâu – dù cố gắng thế nào để hợp tác với thiên nhiên – thì sẽ luôn có những thế lực tác động ngoài tầm kiểm soát. Theo cách này, trở thành một người theo chủ nghĩa Lãng mạn đồng nghĩa với việc trở thành một người phản nhân văn – thừa nhận sự nhỏ bé của con người khi đối mặt với thế giới.

Thomas Cole, Hủy diệt, từ series Tiến trình của Đế chế, 1836

Tuy nhiên, niềm đam mê với thiên nhiên của những người theo chủ nghĩa Lãng mạn không phải lúc nào cũng đầy chết chóc như những ví dụ trên; mục tiêu của sự rèn luyện không phải là để hạ thấp con người mà để nhắc nhở anh ta về những đỉnh cao mà anh ta chưa thể vươn tới. Tu sĩ trên bờ biển của Caspar David Friedrich có lẽ là một kiểu hoàn hảo của hiện tượng này. Bố cục hoàn toàn choáng ngợp với biển và bầu trời; bản thân tu sĩ đứng như một cây cột bị cô lập, chiếc áo của anh ta hòa quyện hoàn hảo với vùng nước đen bão tố, khiến anh ta trở thành một với nó. Anh ta đứng ở dưới cùng của khung hình, gần như chìm vào thế giới xung quanh. Lúc đầu, anh ta có vẻ tầm thường – và so với những bức chân dung hoành tráng trang trí các cung điện hoàng gia, anh ta thực sự có vẻ tầm thường. Tuy nhiên, bức tranh này đóng vai trò như một phép ẩn dụ trực quan cho sự cầu nguyện chiêm nghiệm – cho cảm giác, như T. S. Eliot đã viết trong An táng Thần Chết, việc “nhìn vào trung tâm của ánh sáng, sự im lặng.” Khi cho phép mình trở thành một phần đơn thuần của khung cảnh, tu sĩ này này đã tìm thấy một vị trí trong bức tranh lớn hơn.

Caspar David Friedrich, Tu sĩ trên bờ biển, 1808-1810

Đây là cốt lõi trong cách nhìn của chủ nghĩa Lãng mạn về biển. Một nơi mà sự tồn tại của nó đã là một bài thơ và một bài luận, luôn nhắc nhở con người rằng, dù anh ta có thể bay cao hay xa bao nhiêu, hay anh ta cố gắng trốn thoát bao nhiêu lần, anh ta sẽ luôn luôn và mãi mãi là một hữu thể ngẫu nhiên. Thế giới bên ngoài anh ta sẽ luôn luôn và mãi mãi rộng lớn hơn, đẹp đẽ hơn và phức tạp hơn, và anh ta sẽ luôn dựa vào nó cho những nhu cầu cơ bản nhất của mình. Nhưng đây không phải là một hiện thực đáng sợ hay có thể bỏ qua; trên thực tế, những người theo chủ nghĩa Lãng mạn đã tìm kiếm cảm giác nhỏ bé và đồng nhất với thế giới theo bản năng. Họ đã nhìn thấy trong con đường nhỏ bé này một cách để đạt đến sự viên mãn của chính nó. Nhiều người đã đi xa đến mức coi đó là sự hiện hình của Chúa.

Melville hẳn đã nghĩ đến những người như thế này khi tạo ra nhân vật Ishmael cho Moby-Dick. “Bất cứ khi nào tôi thấy mình trở nên khó chịu,” Ishmael đã nhận xét một câu nổi tiếng, “bất cứ khi nào tâm hồn tôi ẩm ướt, mưa phùn như tháng 11; bất cứ khi nào tôi thấy mình vô tình dừng lại trước các kho chứa quan tài, và đưa tiễn mọi đám tang mà tôi gặp… thì tôi cho rằng đã đến lúc phải ra biển ngay khi có thể. Đây là sự thay thế của tôi cho súng và đạn. Với triết học, Cato quăng mình lên thanh kiếm; tôi lặng lẽ lên tàu. Không có gì đáng ngạc nhiên trong việc này. Nếu họ biết điều đó, hầu như tất cả đàn ông ở trình độ của họ, lúc này hay lúc khác, đều có những cảm xúc gần như giống nhau đối với đại dương như tôi.”

Hình ảnh sống động của Melville xứng đáng được coi là một tác phẩm nghệ thuật theo đúng nghĩa của nó. Giống như Turner, Friedrich và Cole, ông nhận ra rằng có điều gì đó về đại dương phản chiếu chúng ta với chính mình, đặc biệt là trong những khoảnh khắc ngày càng ngắn ngủi khi lớp vỏ ngoài của tiện nghi công nghệ không còn nữa và chúng ta phải đối mặt với sự nhất thời và phụ thuộc. Giống như Ishmael, chúng ta chỉ còn cách chấp nhận nó.

Đối với những người theo chủ nghĩa Lãng mạn – cũng như đối với tổ tiên người Anglo-Saxon của họ – đại dương là nơi mà họ có thể đối mặt với cái chết theo đúng nghĩa đen. Đó là nơi mà vấn đề về tai ương được thể hiện rõ ràng, và giống như Jacob vật lộn với thiên thần, họ có thể vật lộn với nó qua đêm giông bão cho đến rạng đông. Và cuối cùng, như với tu sĩ của Friedrich hay Ishmael của Melville, đó là nơi họ có thể làm mới tâm hồn mình giữa sự hối hả và khói bụi của cuộc sống đương đại và thay vì cố gắng điều chỉnh những thứ này theo ý thích, họ học cách tìm thấy sự bình yên và niềm vui trong chính sự tồn tại của mình.

Nguồn: Mutual Art

Lược dịch bởi Viet Art View 

 

Chia sẻ:
Back to top